بزرگنمایی:

پایگاه خبری نوید تربت: http://www.navidtorbat.ir

مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان ‌رضوی گفت: در راستای تحقق فرمایشات رهبر معظم انقلاب در خصوص اهتمام مسوولان به جوانب فرهنگی و تاریخی آرامگاه فردوسی و ارزش‌های نهفته در توس طی تفاهمنامه صورت گرفته با شهرداری مشهد مسیر آرامگاه فردوسی تا کهندژ توس ساماندهی می‌شود.

ابوافضل مکرمی‌فر روز پنجشنبه در مراسم افتتاح و بهره برداری از فاز سوم بازپیرایی جلوخان آرامگاه فردوسی در منطقه توس افزود: این اقدام در راستای تحقق دست نوشته رهبر معظم انقلاب اسلامی و طی بازدید ایشان از آرامگاه فردوسی در سال 1375 انجام خواهد شد که طی آن این مسیر به طول 940 متر با اعتبار 60 میلیارد ریال و طی 140 روز آینده ساماندهی و احیا می‌شود.

وی ادامه داد: این اقدام با هدف احیای بخشی از عرصه توس انجام می‌شود که موجب تسهیل بازدید گردشگران و علاقه مندان به فردوسی و توس است بطوریکه پس از بازدید از مجموعه آرامگاه فردوسی زمینه بازدید از ارگ و کهندژ نیز فراهم می‌گردد.

مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان ‌رضوی کهندژ توس را از بقایای آثار تاریخی دوران سلجوقی، ایلخانی و دوره تیموری دانست و گفت: این بنا در زمان شکوفایی دوره اسلامی از رونق باشکوهی در توس برخوردار بوده و دارای ارگی با شش برج، مسجد، حمام،  ورودی باشکوه، خندق و بارو و حصار است که از خشت، آجر و چینه ساخته شده و در برخی مطالعات باستان شناسی شواهدی از گچبری ها، آجرکاری و کاشی کاری نیز در آن مشاهده شده است.

وی افزود: پارسال در راستای تحقق دست نوشته مقام معظم رهبری در 19 تیرماه سال 1375 بخش‌های مهمی شامل ساماندهی و بازپیرایی جلوخان آرامگاه فردوسی،  نوسازی تاسیسات آرامگاه، اجرای عملیات مرمت و احیای برج و باروی توس، ساماندهی مسیر سه راه فردوسی به توس،  تامین زیرساخت های لازم برای راه اندازی خانه سفال، خانه دست بافته ها، مرکز سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی از تولید تا فروش در پردیس فردوسی و احیای زادگاه فردوسی در دولت دوازدهم انجام شد.

مکرمی‌فر ادامه داد: در سال 98 برای توس حدود 70 میلیارد ریال هزینه شد و در سال جاری نیز 70 میلیارد ریال برای این طرح در نظر گرفته شده که هزینه های انجام شده به جز هزینه های صورت گرفته توسط شهرداری مشهد برای پروژه جلوخان بوده است.

توس برای قرن‌ها عمده‌ترین و پررونق‌ترین منطقه مسکونی در این بخش از خراسان بزرگ تاریخی بود و نقطه‌ای به نام مشهد تا زمان شهادت حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) در این خطه وجود نداشت بنابراین مورخان قدیم پس از شهادت هشتمین امام شیعیان در خراسان محل دفن پیکر مطهر و حرم نورانی آن امام همام را که آن زمان در باغی در جوار روستای نوغان و 30 کیلومتری توس قرار داشت "ارض توس" نامیدند. 

توس در زمان حمله مغول ویران شد اما خیلی زود به همت ایرانیان دوباره حیاتش را بازیافت تا حدی که چند مرتبه به عنوان مقر فرمانروایان مغول نیز انتخاب شد. همچنین بازسازی عمارت باستانی قلعه توس پس از مرگ تیمور گورکانی صورت گرفت. تا مدتی در این مقطع از تاریخ خراسان، نام‌های توس و مشهد به طور مترادف به عنوان نام این منطقه به کار برده می‌شد اما روند روزافزون سال‌های متمادی سفر و مهاجرت شیعیان برای زیارت و همجواری با مرقد مطهر حضرت امام رضا (ع) موجب رشد تدریجی مشهد به عنوان یک شهر و مرکز این بخش از خراسان بزرگ در اطراف مضجع شریف رضوی شد و به این ترتیب نام دیرقدمت "توس" تحت‌الشعاع مشهد قرار گرفت و رفته رفته از زبانها افتاد. 

بقایای شهر تاریخی توس که بناهایی همچون زندان یا گنبد هارونیه در آن قرار دارد هم‌اینک محدوده‌ای 360 هکتاری را دربرمی‌گیرد که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

بازدید تیر ماه 1375 رهبر فرزانه انقلاب اسلامی از شهر تاریخی توس و مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی نقطه عطفی برای توجه به این منطقه و ارزش‌های تاریخی و فرهنگی آن بود زیرا پس از این تاریخ اقدامات عملی برای خروج توس از مهجوریت و رکود آغاز شد. 

در پی توجه رهبری، توس در بهمن 1391 با تایید شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به عنوان یک محدوده منفصل شهری به شهرداری مشهد واگذار شد و به این ترتیب محدوده منفصل شهری توس سال 1393 به شهر مشهد پیوست و  هم‌اینک تحت مدیریت شهرداری منطقه دوازدهم کلانشهر مشهد اداره می‌شود. همچنین از سال 1393 با هدف حراست از میراث تاریخی توس اهالی ساکن این منطقه از هرگونه عملیات ساخت و ساز و دخل و تصرف زمین و ساختمان در آن منع شدند.

معادن برداشت شن و ماسه و رفت و آمد کامیون‌ها به همین منظور در محدوده توس نیز یکی از ویرانگرترین معضلات این عرصه مهم تاریخی بود که از سال 1394 به طور جدی مورد توجه قرار گرفت تا این که از این فعالیت مخرب در آن منطقه جلوگیری شد.

سال 1396 در ادامه اقدامات به منظور رونق توس، برای تدوین "طرح راهبردی توس" مشاور استخدام شد و نتیجه این کار مطالعاتی سال 1397 در اختیار شورای عالی معماری و شهرسازی کشور قرار گرفت. 

کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد نیز شهریور 1396 از سوی پنجمین دوره شورای شهر مشهد تاسیس شد و در پی آن با توجه به ظرفیت بسیار گردشگری این خطه و جذابیت آن برای گردشگران، اقدامات توسعه و بازآرایی این منطقه آغاز شد.