مردم دیار امام رضا (ع) چون خود او قلبی پرمهر و دستانی گشاده دارند و در روزهایی که عزاداران حسینی مهمان حضرت در قطعه ای از بهشت می شوند متناسب با بضاعت خویش، آنچه دارند را نذر خاندان پیامبر (ص) کرده و خوانی در خور دوستداران اهل بیت (ع) می گسترانند.
نذری دادن به معنای بخشش مال خود برای امری نیکوکارانه است که در ماه های خاصی از سال مانند محرم و صفر بیشتر در قالب توزیع غذا یا اقلام دیگر بین عزاداران انجام می گیرد و هیچ یک از کسانی که در مراسم مذهبی و عزاداری ها شرکت می کنند از نذری ها بی بهره نمی مانند.
نذری دادن به شکلی که امروزه رایج است، فقط به ایرانیان یا مسلمانان اختصاص ندارد بلکه تاریخ گواه رواج این سنت در پیروان سایر ادیان الهی برای مناسبت ها یا آیین های خاص است.
توزیع نذورات در بین ایرانیان در ایام و مناسبت های مختلفی در طول سال بویژه در شهرهای مذهبی مانند مشهد و قم رواج زیادی دارد و در ماه محرم به ویژه دهه نخست آن به اوج خود می رسد و در همه نقاط ایران غذا به عنوان نذری بین عزاداران توزیع می شود.
نذری ها در شهرهای مختلف ایران متفاوت است، در روستاها و شهرهای کوچکتر غذاهای محلی و سنتی به عنوان نذری حسینی بین عزاداران توزیع می شود و در این بین رایج ترین غذای نذری در ماه محرم پلو و قیمه در شهرهای بزرگ و آبگوشت سنتی در شهرها و روستاهای کوچکتر است.
مشهد مقدس نیز چون سایر شهرهای تاریخی و سنتی ایران، غذایی ویژه برای ماه محرم دارد که به "شله" معروف است و هیچ مشهدی در محرم خود را از لذت خوردن شله با قیمه بی نصیب نمی گذارد و خوشبختانه به برکت وجود امام رضا (ع) در این شهر و نذورات گسترده ای که با نام این امام گره خورده است همه طعم لذیذ این غذا را می چشند.
هیات های مذهبی و نذورات حسینی
تهیه بخشی از نذورات حسینی در خراسان رضوی توسط هیات های مذهبی پشتیبانی می شود و همه کسانی که در هیات ها به سوگواری می پردازند از غذای نذری بهره مند می شوند.
رئیس شورای هیئات مذهبی خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: سه هزار و 138 هیات مذهبی ثبت شده در استان وجود دارد که از این تعداد دو هزار و 538 هیات با چهار هزار عضو مربوط به مشهد است. همچنین در مشهد هزار و 100 هیات مذهبی به عنوان هیات بانوان ثبت شده است.
طباطبایی افزود: هیات های "ذاکرین جواد الائمه، کرمانی ها، مکتب الزهرا و هیات الزهرا" از هیات های قدیمی و ریشه دار مشهد هستند که آنها و بیشتر هیات های دیگر در همه شب های دهه نخست ماه محرم سفره نذری پهن می کنند و در روزهای تاسوعا و عاشورا، 400 هیات مذهبی در مشهد علاوه بر شام، صبحانه و ناهار نیز به عزاداران می دهند.
وی اضافه کرد: پشتوانه هیات های مذهبی نذورات مردمی است که افراد به عنوان نذر ماه محرم هزینه تامین غذا و برپا کردن دیگ برای پخت شله یا برنج و خورش را برعهده می گیرند.
او ادامه داد: در دهه نخست محرم 670 ایستگاه صلواتی در مشهد برپا می شود که نذورات مردم در قالب عرضه چایَ، عدسی، شربت، شله، حلیم و کباب در این ایستگاه ها توزیع می شود.
رئیس شورای هیئات مذهبی خراسان رضوی گفت: 12 ایستگاه صلواتی در مشهد کل روزهای دو ماه محرم و صفر را به توزیع چای و شربت در طول روز مشغول می شوند.
طباطبایی افزود: در طول ماه های محرم و صفر برخی از مردم هم نذورات خود را در خانه هایشان به صورت طبخ و توزیع غذاهایی مانند شله، دیگچه، شله زرد، آبگوشت، عدسی، پلو و قیمه ادا می کنند.
وی اضافه کرد: چند سالی است که توزیع نذر فرهنگی در ایام محرم نیز آغاز شده است به نحوی که برخی فعالان فرهنگی اقدام به تولید لوح فشرده با محتواهای دینی و فرهنگی کرده و در ایام محرم آنها را بین عزاداران توزیع می کنند.
او ادامه داد: بیشتر هیات های مذهبی شبکه های اینترنتی راه اندازی کرده اند مانند شبکه های "خورشید هشتم، علم داران مشهد، معرفت، مداحان و نوحه سرایان مذهبی" و از طریق این شبکه ها نذورات فرهنگی یا دیگر نذورات را دریافت کرده و در ایام محرم یا مناسبت های خاص توزیع می کنند.
نذری های امام رضایی
مدیر مرکز وقف و نذر آستان قدس رضوی نیز در این باره می گوید: کسانی به نام امام رضا (ع) هر ساله در ایام محرم و صفر اقدام به توزیع نذورات خود می کنند که این رسم بسیار قدیمی است و سال هاست که توزیع نذری در این ایام بین آنان نسل به نسل ادامه یافته و هم اینک نیز انجام می گیرد.
علیرضا اسماعیل زاده افزود: در مجموع 16 نفر در آستان قدس رضوی بانی توزیع نذر در ایام محرم هستند که به طور ثابت نذری های مختلفی را بین عزاداران توزیع می کنند.
وی اضافه کرد: یکی از این افراد هر سال نذر دارد که به نام امام رضا (ع) لباس علی اصغر را به تعداد بیش از پنج هزار دست در کارگاه تولید کرده و در مراسم شیرخوارگان حسینی که در نخستین جمعه ماه محرم در حرم مطهر امام رضا (ع) برگزار می شود بین شیرخوارگان توزیع کند.
او ادامه داد: فرد دیگری نذر کرده است که به نام امام رضا (ع) در طول ماه های محرم و صفر ایستگاه صلواتی در باب الجواد حرم مطهر رضوی دایر و در تمام طول روز شیر گرم بین مردم توزیع کند.
مدیر مرکز وقف و نذر آستان قدس رضوی گفت: چند فرد دیگر نیز نذر کرده اند که به نام امام رضا (ع) در بین زائرانی که در ایام محرم و صفر با پای پیاده خود را به حرم مطهر رضوی می رسانند، صبحها در قالب ایستگاه صلواتی شیر گرم و بعد از ظهرها شربت توزیع کنند.
اسماعیل زاده افزود: افرادی که قصد نذری دادن به نام امام رضا (ع) را دارند می توانند به یکی از 19 دفتر دریافت نذورات آستان قدس رضوی که در ورودی های حرم مطهر رضوی یا داخل آن مستقر است مراجعه کنند و نذر خود را تحویل می دهند.
وی ادامه داد: برخی از نذری های مردم موجودات زنده مانند گاو، گوسفند، مرغ، بز، شتر، آهو و کبوتر است که بسته به نیت این افراد، موجوداتی که گوشت آنها قابلیت استفاده داشته باشد به کشتارگاه آستان قدس رضوی ارسال می شود تا پس از ذبح شدن، گوشتشان برای طبخ غذای حضرت در مهمانسرای آستان قدس رضوی مورد استفاده قرار گیرد.
او اضافه کرد: کبوترهای نذری به محل تجمع کبوتران حرم مطهر رضوی منتقل می شوند و نذر آهو نیز از آن بابت است که چون امام رضا (ع) را ضامن آهو می دانند حیوان را نذر آن حضرت می کنند تا در پناه بماند لذا این حیوان به مناطق موقوفه آستان قدس رضوی که قابلیت نگهداری حیوان در آن وجود داشته باشد ارسال می شود.
وی بیان کرد: برخی افراد اقلام باارزشی مانند طلا یا پول نقد را به نام امام رضا (ع) نذر عزاداری های ماه های محرم و صفر می کنند که مطابق با نیت فرد نذر کننده، هر کدام از این اقلام باارزش صرف برگزاری آیین های مورد نظر می شود.
مدیر مرکز وقف و نذر آستان قدس رضوی گفت: توزیع نذری های آستان قدس رضوی در ایام محرم و صفر توسط خادمان افتخاری امام رضا (ع) انجام می گیرد به عنوان مثال در دهه نخست محرم خادمان افتخاری در ورودی باب الجواد حرم مطهر به صورت مداوم اقدام به توزیع یک وعده پلو و قیمه یا عدسی بین زائران و مجاوران می کنند.
اسماعیل زاده افزود: در ایام محرم و صفر در ایستگاه های استقبال از زائر که در ورودی های مشهد و چناران مستقر است نیز خادمان امام رضا (ع) بسته های فرهنگی به همراه فیش یک وعده غذای متبرک مهمانسرای حضرت رضا (ع) را بین زائران توزیع می کنند.
وی ادامه داد: نذوراتی که برای محرم و صفر به نام امام رضا (ع) در دفاتر وقف و نذر آستان قدس رضوی ثبت می شود بسیار زیاد است و این نهاد از محل این نذورات بسیاری از زائران عزادار و هیات های مذهبی را در مشهد به ویژه حرم مطهر رضوی پذیرایی می کند.