واکنش یک باستان شناس به طرح «استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها»
بزرگنمایی:
نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی با عنوان «استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها» تهیه کرده‌اند، یک استاد دانشگاه به خبرآنلاین می‌گوید: «در این طرح ادبیاتی به‌کار رفته که کاملاً مشخص است توسط افراد غیر متخصص نوشته شده است.
پایگاه خبری نوید تربت: http://www.navidtorbat.ir
نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی با عنوان «استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها» تهیه کرده‌اند، یک استاد دانشگاه به خبرآنلاین می‌گوید: «در این طرح ادبیاتی به‌کار رفته که کاملاً مشخص است توسط افراد غیر متخصص نوشته شده است، در خوشبینانه‌ترین حالت اگر بخواهیم تصور کنیم هیچ سوء نیتی در نگارش طرح نبوده است باید گفت بی‌دانشی فراوان درباره رشته باستان شناسی در آن موج می‌زند.»
مظاهر گودرزی: 46 نماینده مجلس طرحی جنجالی امضا کردند، طرحی با عنوان «استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها»، حالا این طرحِ 21 ماده‌ای صدای اعتراض خیلی‌ها را بلند کرده است، از استاد دانشگاه گرفته تا شهردار سابق تهران و معاون میراث فرهنگی وزارتخانه، جملگی معتقدند طرح مذکور کارشناسی نشده است. مثلاً در بخشی از ماده سوم این طرح با پیش فرض اشتغال‌زایی برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با تاریخ، گوهرشناسی و باستانشناسی آمده که «وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی موظف است نسبت به صدور پروانه مسؤولیت فنی باستانشناسی در مورد جایگاه پیشنهاد شده، به دارندگان مدرک فوق لیسانس یا دکترای رشته باستانشناسی یا تاریخ و رشته‌های مشابه یا مرتبط و گرایش‌های مختلف (نظیر باستانشناسی پیش از تاریخ، باستانشناسی تاریخی، تاریخ طب، تاریخ ادیان) اقدام کند.»
اما، حامد وحدتی نسب، مدیر گروه باستانشناسی دانشگاه تربیت مدرس دراین‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «اصلا اینطور نیست که هر کسی در رشته باستان شناسی دکتری گرفت، به او بگویند بفرمائید این محوطه را کاوش کنید؛ کسی که چنین تفکری درباره باستانشناسی دارد نمی‌داند یک باستان‌شناس چه‌طوری باید کاوش کند.»
از طرفی در طرح مذکور مواد متعددی درباره امکان خرید و فروش اشیاء تاریخی وجود دارد، طوری‌که درباره مزایای این طرح آمده «تبدیل شدن ایران به هاب منطقه‌ای خرید و فروش آثار باستانی و ورود ارز به کشور»
این‌درحالی‌ست که استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: «این اشیا برای کسی نیست، وظیفه ما نگهداری و شناخت آن‌ها است، آن‌ها را باید به فرزندان‌مان معرفی کنیم تا هویت خودشان را بشناسند، از طرفی این آثار برای جهان است، ایران نقطه‌ای است که به جهان تاثیر گذاشته، مشخص است تمدن و امپراتوری‌های این کشور چه نقشی در تحولات جهان داشتند، بنابراین کسی حق ندارد از آثار یک کشور به این مهمی کسب درآمد کند.»
متن کامل گفت‌وگو در ادامه آمده است.
آقای دکتر مطمئناً در چند روز اخیر، طرح مجلس درباره امکان کاوش برای یافتن اشیای تاریخی را دیده‌اید، نظرتان درباره آن چیست؟
قبل از اینکه وارد خود طرح شویم یک نقد اساسی وجود دارد، و آن اینکه قاعده درست برای انجام این کار رعایت نشده است؛ توجه کنید که در مجلس کمیسیون‌های متفاوت وجود دارد و افراد با تخصص‌های گوناگون در آن‌ها عضو هستند، اما لزوماً از هر تخصص موجود در جامعه نمایندهای در مجلس نیست، بنابراین ممکن است هیچ متخصص باستانشناسی در مجلس عضو نباشد، اما با وجود این شرایط باز هم روند داشتن یک طرح تخصصی ساده است، یعنی اعضای مجلس به راحتی می‌توانند با یک موتور جست‌وجوگر در اینترنت دو سه کلمه را جست‌وجو کنند، یک ایران، دوم باستانشناسی و سوم انجمن، چون باید حدس بزنند هر نهاد علمی در یک کشور انجمن دارد، از این طریق می‌توانند به پژوهشکده یا انجمن علمی باستانشناسی مرتبط شوند، می‌توانند با دانشگاه‌های بزرگ کشور درباره باستانشناسی ارتباط بگیرند و از متخصص این رشته بخواهند حداقل یک بار این طرح پیشنهادی را بخواند، اصلاً یک دانشجوی باستانشناسی را پیدا کنند که طرح را بخواند.
منظورتان این است که طرح اصلاً علمی نیست؟
ببینید در این طرح ادبیاتی به‌کار رفته که کاملاً مشخص است توسط افراد غیر متخصص نوشته شده است، در خوشبینانه‌ترین حالت اگر بخواهیم تصور کنیم هیچ سوء نیتی در نگارش طرح نبوده است باید گفت بی دانشی فراوان درباره رشته باستان شناسی در آن موج می‌زند، جمله به جمله طرح مشخص است که نویسندگان اصلاً نمی‌دانند باستان شناسی چیست و باستان شناس چه کاری انجام می‌دهد، ذهنیت آن‌ها از باستان شناسی این است که یک فرد باستان شناس با یک کلاه روی یک صندلی بالای تپه نشسته است و چند نفری دارند پایین کوه کلنگ می‌زنند و هر از گاهی یک مجسمه یا ظرف سفالی پیدا می‌کنند، این تفکر درباره باستان شناسی برای دوران قاجاری است، درحالی‌که ما الان چند دهه از باستان شناسی مدرن عبور کرده‌ایم.
در طرح مذکور آمده افراد به صرف داشتن مدرک تاریخ، باستانشناسی و موارد مرتبط می‌توانند کاوش انجام دهند، نظرتان چیست؟
باستان شناسی مانند جراحی است، هر پزشکی که جراحی نمی‌کند، بنابراین هر باستان شناسی هم نباید کاوش کند؛ یعنی نه تبحر دارد و نه اجازه دارد، اصلا اینطور نیست که هر کسی در رشته باستان شناسی دکتری گرفت بگویند بفرمائید این محوطه را کاوش کنید؛ کسی که چنین تفکری درباره باستان شناسی دارد نمی‌داند یک باستان شناس چه طوری باید کاوش کند، نمی‌داند یک باستان شناس چه طور لایه‌ها را برمی‌دارد، 15 متخصص از رشته‌های مختلف برای یک کاوش کنار ما می‌ایستند اما نویسندگان طرح این موارد را نمی‌دانند، آن‌ها فقط به درآوردن گنج از زیر خاک فکر می‌کنند.
خیلی‌ها به همین کلمه «گنج» در عنوان و متن طرح انتقاد کردند، نظر شما چیست؟
وقتی شما کلمه «گنج» را در این طرح می‌بینید باید به این مصیبت پی ببرید؛ کلمه گنج را چه‌کسانی به‌کار می‌برند، نویسندگان طرح نگاهشان به باستانشناسی محدود به بیرون کشیدن اشیا از زیر زمین است، درست مانند مواردی که ما موقع کار میدانی با محلی‌ها مواجه می‌شویم، آن‌ها به این اشیا نگاه گنج دارند، اما حالا 46 نماینده مجلس یک طرحی با همین ادبیات نوشته‌اند. عنوان طرح وحشتناک است، پیغام من به آن‌ها این است که بپذیرند خیلی اشتباه کردید و دیگر پی این ماجرا را نگیرید، بگذارید مردم فراموش کنند، بذارید جامعه این اتفاق وحشتناکی که شما می‌خواستید رقم بزنید را از یاد ببرد.
برخی انتقادها به این طرح این است که سبب افزایش حفاری غیرمجاز می‌شود؛ موافقید؟
انگار به ملت بگوییم بروید دوره کندن زمین یاد بگیرید؛ این افراد اگر یک شی را از زیر خاک هم بیرون بیاورند اتفاقاً نابودش می‌کنند؛ چراکه نه محافظت از آن را بلند هستند، نه اینکه شی در رابطه با چه اشیای دیگر بوده است، در چه خاک و عمقی بوده است، چه آزمایش‌هایی باید برای آن انجام شود، صدها اطلاعات از این اشیا به دست می‌آید، ما این‌ها را از زیر خاک بیرون نمی‌آوریم که در ویترین بگذاریم، گاهی خود شی مهم نیست، انسان‌هایی که در طول تاریخ آن شی را ساخته‌اند مهم هستند، اینکه اجداد ما چه کسانی بودند اهمیت دارد، اینکه محیط زندگی آن‌ها چه طور بوده است برای ما اهمیت پیدا می‌کند نه صرفاً خود شی که آن هم مهم است.
همین نگاه به اشیا تاریخی به عنوان گنج در بین نمایندگان مجلس دلیل این نیست که در طرح‌شان خرید و فروش این اشیا را مطرح کرده‌اند؟
اصلاً این بند وحشتناک و باورکردنی نیست، در خیلی از کارها پول هست اما آیا باید آن‌ها را انجام داد؟، امروز خرید و فروش آثار باستانی جرم است و مجازات دارد. ببینید اصلاً این طرح را هر دانشجوی باستان شناسی ببیند شاخ درمی‌آورند، طی همین دو سه روز از دانشجویان لیسانس باستان شناسی کلی نقد نوشته شده که برخی از آن‌ها هم بسیار زیبا هستند، اما نمایندگان مجلس ما از ماجرا پرت هستند و نمی‌دانند درباره چه چیزی دارند طرح می‌نویسند، دوستان گاهی فراموش می‌کنند در چه جایگاهی هستند، با توجه به دین و فرهنگی که داریم یک نماینده مجلس امپراتور نیست که از بالا به پایین نگاه کند، یکی مانند ما است که از طرف مردم رای گرفته تا به امور ملت رسیدگی کند، از کسی بالاتر و پایین‌تر نیست، حقوقی که می‌گیرد از مالیات تک تک مردم است، باید پاسخگو باشد، آیا نمایندهای ما واقعاً اینطور هستند، آن‌ها چرا به خودشان اجازه دادند درباره یک موضوع تخصصی بدون بهره بردن از متخصصان آن علم طرح بنویسند، این اعتماد به نفسی که دارند از کجا می‌آید، این طرح‌ها را که می‌بینیم اگر خوشبینانه قضاوت کنیم باید بگوییم بی دانش آن را نوشته‌اند، اگر هم خوشبینانه نگاه نکنیم احتمالا خیلی از چیزهای دیگر وجود دارد.
در مزایای طرح پیشنهادی نوشته شده تبدیل ایران به هاب خرید و فروش اشیای باستانی، این عجیب نیست؟
باور کنید این حرف‌ها را نمی‌شود در ادبیات عنوان کرد، برای من باستان شناس که اشیای باستانی برایم اهمیت فوق‌العاده بالایی دارد، دیدن این عبارات مثل این است که بگوییم ایران را تبدیل به هاب فحشا یا قمار در منطقه کنیم، این میراث کشور برای کسی نیست، برای یک کشور و برای جهان است، کسی مگر می‌تواند روی این اشیا قیمت بگذارد و از آن پول دربیاورد، درحالی‌که ما در این کشور پول درمی‌آوریم که از میراث کشور مراقبت کنیم. بند بند این طرح بو دار است، در طرح آمده فرد می‌تواند با دیدن یک دوره درخواست مجوز حفاری بدهد، بعد باید در سه هفته جواب مجوز داده شود، چرا اینقدر عجله دارند، انگار دارند درباره یک بسته تخم مرغ حرف می‌زنند که قرار است فاسد شود و باید زود تبدیل به پول شود، من در شگفت هستم این افراد از کجای این طرح دفاع می‌کنند.
چنین طرحی در کشورهای دیگر وجود دارد؟
اولاً اگر یک کشوری دست به این کار زده باشد یعنی در نهایت انحطاط فرهنگی است، دوما من خودم تجربه کار کردن در خیلی از کشورها را دارم که گاهی ما آن‌ها را اصلاً قبول نداریم، مانند اتیوپی، همین کشور درباره اشیای باستانی چنان قوانینی دارد که شما یک دانه میخ نمی‌توانید جابه‌جا کنید.
اما در ابتدای طرح آمده در کشورهایی مانند بریتانیا و مصر قوانینی مشابه این طرح وجود دارد؟
ابداً اینطور نیست، شما در مصر اگر موقع بیرون آمدن از دره فراعنه یک تکه سفال در جیب داشته باشید زندانی‌تان می‌کنند، اینکه یکسری از آثار همه کشورها مدت‌ها قبل لز کشور خارج شده و در حراجی‌ها وجود دارد و امروز آن کشورها می‌روند با موارد قانونی آن اشیا را از حراجی‌ها خارج می‌کنند مسئله‌ی دیگری است، اما این طرح مجلس مانند این است که به مردم ایران بگوییم، ای مردم که الان اوضاع مالی‌تان خراب است و برخی‌های‌تان هم به دلیل جهل رفتید محوطه‌های باستانی را سوراخ سوراخ کردید، حالا امروز ما به شما مجوز می‌دهیم تا با خیال راحت بروید محوطه‌ها را حفاری کنید تا اشیا را از زیر خاک بیرون بکشید و برای خودتان خرید و فروش بکنید، با این طرح فرآیند تخریب نظام‌مند و افسار گسیخته می‌شود، آبروی یک کشور در سطح جهان می‌رود، که جهانیان بگویند این کشور به کجا رسیده است که دارد فرهنگ و هویت خودش را حراج می‌کند، این اشیا برای کسی نیست، وظیفه ما نگهداری و شناخت آن‌ها است، آن‌ها را باید به فرزندان‌مان معرفی کنیم تا هویت خودشان را بشناسند، در یک بعد دیگر این آثار برای جهان است، ایران مانند یک جزیره در اقیانوس نبوده که که نه بر جهان تاثیر گذاشته باشد و نه جهان بر ایران تاثیر گذاشته باشد، ایران در نقطه‌ای است که به جهان تاثیر گذاشته، مشخص است تمدن و امپراتوری‌های این کشور چه نقشی در تحولات جهان داشته است، کسی حق ندارد از آثار یک کشور به این مهمی کسب درآمد کند، ببینید چه طرحی دادند که سبب شد ملت فریاد بزنند، 60 استاد دانشگاه نامه امضا کردند و این طرح را رد کردند، تمام مدیرکل‌های سابق میراث دارند درباره این طرح می‌گویند، همه دارند می‌گویند این طرح اشتباه است، در چنین شرایطی انسان منطقی یک پاسخ بیشتر ندارد، خیلی راحت این طرح را کنار بگذارند، امیدوارم دست از این لجبازی بردارند.