چاپ

پایگاه خبری نوید تربت: http://www.navidtorbat.ir
محمدضا سالارمقدم

یکی از عناصر اصلی و سازنده هویّت امروز ما، بدون شک میراثی است که از پیامبر گرامی (ص) و اهل بیت (ع) به جای مانده است. پذیرش مذهب تشیّع در بین پیروان، ابعاد مختلف زندگی اجتماعی آنان را تحت تاثیر قرار داد و تاثیر تشیّع به خاطر بعد عرفانی آن در فرهنگ و هنر مخصوصا سرزمین ما بیشتر بوده است.

اسلام چون به ایران آمد نه در برابر هنر ساسانی صف آرایی کرد و موضعی خصمانه به خود گرفت و نه در مقابل آن منفعل شد، بلکه حسب « فبشّر عباد الّذین یستمعون القول فیتّبعون أحسنه» دست به گزینش گری زد و عناصری را که برگزیده و نگهداشته بود به خوبی در خود تحلیل کرد، مهر و نشان خود را بر آن زد و آن چنان پیچ و تابشان داد که به راستی امروزه به دشواری می توان منشا نخستین آن را معلوم کرد.

حدیث عشق و ارادت ایرانیان به خاندان پاک وحی(ع)، حدیثی شگفت و غیر قابل توصیف است. ابراز محبت مردم این دیار به اهل بیت عصمت و طهارت، از جلوه های متعدد و گوناگونی برخوردار بوده است، که در هر جلوه ای، جهانی از زیبایی و معنا نهفته است و حکایت از احترام و اشتیاقی روز افزون و پایان ناپذیر دارد. ماهیت ولایت به اسلام که در تاریخ این سرزمین ظاهر خویش را با شریعت مذهب تشیع و باطن خود را با طریقت عرفانی آشکار کرد در پیوند عمیق با سازمانی مردمی، جریانی را شکل داد که تولیدگر اندیشه علمی، رفتارهای فرهنگی، ادبیات پر شور و عارفانه و آثار هنری غنی شد و تاثیرات خویش را بر جهان اسلام، آن چنان هویدا ساخت که بی نیاز از ارائه مصادیق مختلف و متکثر تاریخی قابل رؤیت شده است. به گواه تاریخ، ایرانیان با حمایت از علویان همواره به دفاع از اهل بیت(ع) برخاسته و در این راه حتی از بذل جان خویش کوتاهی نکرده اند، تا بدانجا که این سرزمین بزرگترین پایگاه تشیع در طول چهارده قرن پس از ظهور اسلام بوده است.

نقش پر رنگ و بنیادین هجرت امام (ع) از مدینه به مرو، ورود ایشان از ایران به دستور مستقیم و مؤکّد مأمون عباسی، در تکوین و تطور فرهنگ ایرانی- اسلامی و تثبیت و نهادینه شدن آن، حائز اهمیت است؛ تا جایی که می توان مهمترین نتایج سفر امام به ایران را این را این گونه بر شمرد:

- برقراری پیوند با ایرانیان متمایل به تشیع.

- تبدیل خراسان به کانون تشیع و مرکز عمده تمرکز شیعی.

- معرفی مبانی اندیشه و فرهنگ شیعی با استفاده از فرصت ولایتعهدی.

- نشان دادن تسلط ائمه شیعی بر میراث نبوی و علوی.

- ایجاد فضاهای زیارتی و عبادی.

موارد فوق موجبات اعتلای معرفت و بینش اعتقادی شیعیان در راستای حوزه امامت گردید.

پس از شهادت امام رضا(ع) دوستان و شیعیان آن حضرت متوجه زیارت آن حضرت شدند و تدریجا فضاهای زیارتی و عبادی در مشهد الرضا پدیدار گردید و اصناف و اقشار مختلف مردم به ویژه علمای شیعه در آن سکنی گزیدند. با توجه به شخصیت والای امام رضا (ع)، بانیان خیّر و نیکوکار، علاقمند به سنّت حسنه خیررسانی بوده و قسمتی از مایملک و دارایی خود را وقف آستان مقدّس رضوی می نمودند. آستانه مقدس حضرت رضا (ع) از نظر مراسم یا آیین هایی که در آن صورت می پذیرد در طول زمان به گونه بارگاهی در آمده که صاحب و سلطان آن بر قلب ها حکومت می کند. حضور هنرمندان متعهد و معماران در جوار مرقد مطهر موجب گردید تا فضا ها و اماکن مقدس با بهترین شیوه های هنری برخاسته از عشق و ارادت به امام رضا(ع) ساخته شود. علما و حاکمان شیعی در تبیین و انعکاس عناصر و نمودهای فرهنگ رضوی به علاقمندان و ارادتمندان در ارائه هنر شیعی نقش موثری داشته اند. چنانچه هنر شیعی را می توان همان هنر اعتقاد نامید. با عنایت به این رهنمودها بود که فرهنگ شیعی در راستای ارادت و محبت به حضرت رضا(ع) در نظام محتوایی و ساختاری در شاخصه های فرهنگ و هنر شیعی با رویکرد باور، عدالت ، اجتهاد و ولایت ظهور و بروز کرد و با پایبندی به این عناصر، هنر و فرهنگ ایرانی با هنر و فرهنگ شیعی و رضوی در اشکال و سبک های معماری، خوشنویسی، نگارگری، آیین ها و ... به نمایش گذاشته شد.

این موضوعات از نظاره بر اماکن بارگاه رضوی از جمله گنبد طلایی و گلدسته های لاجوردی و کاشی کاری های اسلیمی و رواق های متعدد ، آینه کاری ها ،گچ بری ها، مقرنس کاری و شباک سازی و...در نمادها و نشانه هایی متجلّی است که هر کدام با زبان حال شرح زائر هنرمند و مشتاق به ولایت رضوی را نمایان می کند.