چاپ

پایگاه خبری نوید تربت: http://www.navidtorbat.ir

مامون در موضوع ولایتعهدی امام رضا(ع) با خدعه قصد داشت هم امام(ع)، هم علویان و هم ایرانیان را بفریبد.

"بهمن براتی دشت‌بیاض" پژوهشگر عرصه فرهنگ و تاریخ رضوی ، از ولایتعهدی حضرت ثامن الائمه(ع)، به عنوان خدعه‌ای ناکام از سوی مامون‌الرشید عباسی نام می‌برد.

وی در مقاله‌ خود می نویسد: مامون در موضوع ولایتعهدی امام رضا(ع) قصد داشت هم امام(ع)، هم علویان و هم ایرانیان را بفریبد.

وی افزود: برای روشن شدن ابعاد این مهم باید یادآور شد که مردم خراسان و ایران در طول حیات خود و از زمانی که ایران به دست اعراب مسلمان گشوده شد، به گرایش‌های علوی و عشق و احترام به دودمان علی بن ابی طالب(ع) شهرت داشتند.

براتی دشت‌بیاض گفت: از این روی مامون دید که آنان ستون خلافت و دولت او شده و لذا در صدد خرسند کردن‌شان برآمد و در این میان بیعت با یکی از علویان بهترین راه خرسند ساختن ایشان و پاسخگویی به تمایلات آنان بود.

وی با بیان این‌که تشیع در سراسر حکومت عباسیان گسترش یافته و بدین سبب بسیاری از طالبییان طمع ورزیدند و بر ضد دولت قیام کردند، افزود: لذا مامون خود را ناگزیر از آن دید ایرانیان را که دودمان علی بن ابی طالب(ع) را ارج می نهادند و به آنان مهر می‌ورزیدند، خرسند سازد و به احساسات ایشان پاسخ دهد.

به گفته براتی دشت‌بیاض: بى‌تردید خلافت و ولایتعهدى موضوع بزرگی بود که دل‌ها به خاطر آن افسوس مى‌خورد و براى انسان‌هاى آزمند، چه آرزویى بالاتر از این منصب است که حاکمیت بر همه جهان اسلام راه پیدا کند و در هر جمعه و جماعات و منبرها از او یاد شود.

پژوهشگر فرهنگ و تاریخ رضوی تصریح کرد: اهمیت این مسئله وقتی بیشتر روشن می‌شود که بدانیم علویان در دوران بنى‌امیه و بنى‌عباس براى بدست گرفتن زمام حکومت در حال شورش و انقلاب بودند، اما حال که خلافت اسلامى به سید و آقاى آن‌ها تقدیم مى‌شود، چرا باید از آن سرباز زنند؟

براتی دشت‌بیاض افزود: این وضعیت شک و سووال را در دل‌ها بر مى‌انگیزد، در حالى که همه مردم به اعلمیت، افضلیت و شایستگى امام(ع) براى خلافت اذعان داشتند و بخصوص شیعه ایشان را معصوم مى‌دانستند و هنگامی که مأمون خلافت را پیشنهاد کرد، براى مردم ثابت شد، امام رضا(ع) بیش از هر کسى سزاوارتر به خلافت است و به طور حتم در پشت پرده رازها و رمزهایى است که امام(ع) آن را مى‌داند و مردم از آن بی‌خبرند.

وی در ادامه می‌نویسد: تحلیل این قضیه درایت سیاسى امام(ع) را به خوبى روشن مى‌کند، زیرا ایشان با رویه‌ای که در پیش گرفتند، مأمون را که داراى نبوغ سیاسى بى‌نظیرى بود، کاملاً شکست داد و تمام نقشه‌هاى سیاسى او را نقش بر آب کرد.

براتی دشت‌بیاض همچنین به انگیزه‌های مامون از تحمیل ولایتعهدی به امام رضا(ع) که در پاسخ به عباسیان و دیگر پیروان خود اعلام داشته‌بود، اشاره کرد و گفت: به تصور مامون چون امام رضا(ع) به شکل پنهانى مردم را بسوى خود مى‌خواند، پس مامون ایشان را ولیعهد خود کرد تا از این طریق مردم را به سوى وی(مامون) دعوت کند و به عبارت بهتر مأمون مى‌خواست با آوردن امام(ع) در تشکیلات عباسیان، فعالیت‌هاى آن حضرت را محدود کند تا امام نه براى خود بلکه براى خلافت از مردم، دعوت کند و این استقلال آل على(ع) را از بین مى‌برد.

پژوهشگر برگزیده جشنواره فرهنگی هنری امام رضا(ع) با بیان این‌که مامون همچنین تصور می کرد با این اقدام امام رضا(ع) به حکومت و خلافت مامون اعتراف می‌کند، افزود: قبول ولایتعهدى و راه یافتن امام هشتم(ع) در دستگاه خلافت، از دیدگاه عامه مردم تایید مشروعیت حکومت بنى‌عباس بود و لذا مخالفت‌ها و دشمنی‌هاى علویان خود به خود به نفع عباسیان رفع مى‌شد.

براتی دشت‌بیاض در تشریح دلیل سوم مامون گفت: او قصد داشت با تحمیل ولایتعهدى از مقام و منزلت معنوى ایشان کاسته و حضرت رضا(ع) از نفوذ کلام بماند و از چشم اطرافیانش بیافتد و دیگر کسى او را به عنوان یک چهره مقدس و منزه نشناسد و در نتیجه اعتقاد مردم نسبت به آن حضرت ضعیف و اعتمادشان سلب شود، زیرا خلافت از نظر مردم نوعى آلودگى تلقى شده و وارد ساختن یک انسان مهذب در آن، موجب تنزل و سقوط اجتماعى وی مى‌شد.

پژوهشگر فرهنگ و تاریخ رضوی تصریح کرد: لذا می‌بینیم حضرت(ع) در پاسخ به اعتراض مردم، فرمودند: "قد علم‌الله کراهتى یعنی خدا ناخشنودیم را از این کار می‌داند".

براتی دشت‌بیاض در ادامه به دلیل چهارم مامون اشاره و اظهار داشت: او وحشت داشت امام(ع) را به حال خود بگذارد تا مبادا رخنه‌اى در کار حکومت پدید آید و لذا تصور می‌کرد با این روش مى‌تواند فعالیت‌هاى حضرت رضا(ع) را زیر نظر بگیرد و لذا می‌بینیم مراقبان و محافظان زیادی بر ایشان گماشته بود تا اخبار امام(ع) را به او برسانند.

وی در ادامه به دلیل پنجم مامون اشاره کرد و گفت: از نگاه او در کار خود مرتکب خطا شده و خویش را با بزرگ کردن امام(ع) در لبه پرتگاه قرار داده بود و لذا باید کم‌کم از شخصیت و عظمت ایشان می‌کاست تا امام(ع) را پیش مردم به صورتى درآورد که از نظر آن‌ها شایستگى خلافت را نداشته‌باشد و بدین ترتیب از خطرات ایشان که ممکن است متوجه مامون شود، جلوگیرى کند.

براتی دشت‌بیاض به دلیل ششم نیز اشاره کرد و افزود: به تصور مامون با این اقدام ضمن خاموش ساختن شعله‌هاى خشم و اعتراض مخالفان و به خصوص علویان، علاقه و محبت خود نسبت به آل على(ع) براى جلب حمایت علویان را، نشان می‌دهد.

وی گفت: اهمیت این موضوع وقتی بیشتر روشن می‌شود که بدانیم بین امین و مأمون بر سر خلافت، اختلافاتی بوجود آمده‌بود و اکثر عباسى‌ها و شیعیان از امین پشتیبانى مى‌کردند و بخصوص مخالفت شیعیان خراسان که بیشتر حیات سیاسی مأمون را تهدید مى‌کرد و شورش‌هاى دیگرى در کوفه و بصره که از امین پشتیبانى مى‌کردند و لذا مأمون می‌دید هیچ وسیله‌اى براى بقاى حکومت او جز تظاهر به شیعى بودن و نیز ولایتعهدی امام رضا(ع) وجود ندارد و حتی می بینیم مامون رسما اعلام می‌کند: "گمان نمى‌کنم بعد از آن‌که امام رضا(ع) را ولیعهد خود قرار دادم، از احدى از آل ابوطالب بترسم".

پژوهشگر برگزیده پنجمین جشنواره فرهنگی هنری امام رضا(ع) در بخش دیگری به عکس‌العمل امام رضا(ع) در باره تحمیل ولایتعهدی اشاره کرد و گفت: حضرت به هیچ عنوان راضی به این امر نبودند و گواه این ادعا آن است که قضیه چندین بار تکرار و جواب حضرت هر بار منفی بود تا این که امام (ع) به مامون فرمودند: "اگر این خلافت را خدا در کف عنان تو قرار داده نمی‌توانی چیزی را که خدا به تو بخشیده به دیگری واگذار کنی و اگر این خلافت از آن تو نیست، چگونه چیزی را که از آن تو نیست به دیگران می‌بخشی"؟

براتی دشت‌بیاض همچنین گفت: بالاخره بعد اصرارهای مکرر مامون، امام رضا(ع) شروطی برای پذیرش ولایتعهدی تعیین کردند که شامل: فقدان عزل و نصب افراد، فقدان از بین بردن رسوم و سنت‌ها، دخالت نکردن در امور سیاسی و حکومت و حضور به عنوان ولایتعهد تنها به صورت یک مشاور بودند که تمام این شرط‌ها را مامون پذیرفت.

وی افزود: این شرایط به حدی مدبرانه و حکیمانه بود که طرح ولایتعهدی را از همان ابتدا با شکست روبرو کرد و در حقیقت مامون می‌خواست با طرح مساله ولایتعهدی، پایه‌های حکومت عباسیان را در مرو استوار سازد.

براتی دشت‌بیاض با بیان این‌که هر چند حضرت رضا(ع) توانست با پیروی از برنامه‌ای خردمندانه مامون را شکست دهد، افزود: اما مامون در نهایت و در اوج استیصال، ایشان را به شهادت رسانید.