چاپ

پایگاه خبری نوید تربت: http://www.navidtorbat.ir

نوید تربت- استاد دانشگاه و پژوهشگر شاهنامه گفت: شاهنامه جهانی است، پیام‌اش هم جهانی است، اهریمن هم‌زمان با اهورا در این اثر رشد می‌کند. تهمورث دیوبند سواد را از دیوان می‌آموزد و به جهانیان عرضه می‌کند، فریدون جهان را میان سه پسرش تقسیم می‌کند، نه ایران را.

به گزارش نوید تربت به نقل از خبرگزاری کتاب ایران ، سیدجعفر علمداران، در بیستمین همایش انجمن شاهنامه‌خوانی و شاهنامه‌پژوهی مهر تربت‌حیدریه که هم‌زمان با سی و سومین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، در بومگردی تهمینه تربت‌حیدریه برگزار شد، با بیان اینکه فردوسی نگاهِ خردمندانه‌ای به زنان دارد، افزود: در شاهنامه هرچیزی جای خودش است، در این اثر حماسی آمده است که مردم به سراغ زال می‌روند و از او درخواست می‌کنند پادشاه شود اما او نمی‌پذیرد چراکه معتقد است او فره پهلوانی دارد، نه فره پادشاهی. زال می‌گوید ما «تاجبخش» و «شهریار نشان» هستیم.

وی در مورد نویسندگی در شاهنامه گفت: شاهنامه حتی از یک واژه زشت استفاده نکرده است. او تنها در خصوص پدرکشیِ ضحاک می‌گوید «پژوهنده را راز، با مادر است» فردوسی پاک‌گفتار و راست گفتار است.

علمدارن ادامه داد:فردوسی در زمانی که هنوز در کشور آشوب بود و برخی جریانات مذهبی و اعتقادی به دنبال آشوب‌آفرینی بودند، شروع به نگارش شاهنامه کرد، هرچند دوران سامانیان، دوران طلایی فرهنگ بوده، اما این مسائل هم در همان ایام وجود داشته است.

نخستین‌ها در شاهنامه

وی افزود: نام‌های شاهنامه به تعبیر خود فردوسی نظیرِ خدای‌نامه، نامه باستان، بهین‌نامه یا نامه‌باستان است و شامل اسطوره و تاریخ ایران از آغاز تا حمله اعراب در سده هفتم میلادی است. شاهنامه چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان را در برمی‌گیرد. همچنین اینکه این کتاب بزرگ سه بخش مهم دارد، «بخش اسطوره‌ای» که از کیومرث آغاز می‌شود «نخستین خدیوی که کشور گشود.. سر پادشاهان کیومرث بود» و تا داستان شهریاری منوچهر ادامه پیدا می‌کند.

این مدرس دانشگاه در خصوص «بخش پهلوانی» در شاهنامه گفت: این بخش هم از داستان زال آغاز و تا پادشاهی کِی‌بهمن ادامه پیدا می‌کند. «بخش تاریخی» شاهنامه هم از کی‌بهمن آغاز شده و تا یزدگرد سوم ادامه پیدا می‌کند.

علمداران ادامه داد: حمله اعراب حکومت ساسانیان نابود نکرد، پادشاهی ساسانیان قبل از حمله اعراب به خاطر برخی پادشاهانی که تنها چند ماه پادشاه بودند، متزلزل شده بود لذا حمله اعراب بهانه‌ای برای پایان پادشاهی آنان بود.

مهم‌ترین منبع فردوسی برای سرودنِ شاهنامه

این شاهنامه‌پژوه مهم‌ترین منبع فردوسی برای سرودنِ شاهنامه را شاهنامه منصوری دانست و گفت: خراسان بزرگ در آن ایام از بالای زابل شروع می‌شد و تا ماوراءالنهر (شمال تاجیکستان) ادامه داشت. شهر توس در خراسان حاکمی به نام ابومنصور عبدالرزاق داشت و او چون داعیه پادشاهی داشت باید کاری کارستان می‌کرد که ابومنصور شروع به جمع‌آوری تاریخ شفاهی و باستانی ایران می‌کند که این داستان‌ها طی اتفاقاتی به دست فردوسی می‌رسد.

استاد دانشگاه تربت‌حیدریه گفت: کهن‌ترین نسخه شاهنامه، «فلورانس» است که متعلق به سال 675 قمری یا 655 شمسی است. فردوسی نخستین فردی نبوده که آفرینش رزم‌نامه روی بیاورد، قبل از او «دقیقی توسی» هزار بیت را می‌گوید، چون زرتشتی بوده از پادشاهی «گشتاسب» شروع می‌کند و بعد دقیقی به دست یکی از غلامان‌اش کشته می‌شود. ما شاهنامه ثعالبی، مسعودی مروزی و.. را هم داریم. شمار ابیات این کتاب از 48 هزار بیت آغاز می‌شود و تا 61 هزار بیت است، اینکه چرا 12 هزار بیت الحاقی در این کتاب بزرگ وجود دارد نکته‌ای است که بسیاری از شاهنامه‌پژوهان در خصوص آن نکات بسیاری را گفته‌اند. ابوالفضل خطیبی 10 هزار بیت الحاقی از شاهنامه درآورده بود.

وی افزود: خود فردوسی معتقد است که «بناهای آباد گردد خراب/ ز باران و از گردش آفتاب

بنا کردم از نظم کاخی بلند/ که از باد و باران نیابد گزند»

این پژوهشگر شاهنامه با بیان اینکه برخی جریانات در شاهنامه نخستین هستند، تصریح کرد: پایان‌نامه من مربوط به مهارت‌های زندگی در شاهنامه فردوسی بود در آن مقاله نوشتم که نخستین همدلی، همدلی آتش است و مربوط به داستان کشف آتش در زمان هوشنگ شاه است، نخستین کنگره جهانی پزشکی مربوط به ایرانیان در شاهنامه است «پزشکان فرزانه گرد آمدند/ همه یک به یک داستان‌ها زدند» داستان‌ها زدن یعنی تبادل‌نظر کردند. نخستین کنگره اخترشناسی هم مربوط به ایرانیان است. نخستین قیام علیه ظلم هم، مربوط به دوره کاوه آهنگر است.

یک زن سبب سرایش شاهنامه بوده

علمداران با بیان اینکه یک زن سبب سرایش شاهنامه بوده است، اظهار کرد: من هنوز ندیده‌ام در ادب فارسی کسی از همسرش با نام «مهربان» نام برده باشد، او سبب سرایش شاهنامه بوده است:

شبی چون شبه روی شسته به قیر

نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر

دگرگونه آرایشی کرد ماه

بسیچ گذر کرد بر پیشگاه

بدان تنگی اندر بجستم ز جای

یکی مهربان بودم اندر سرای

خروشیدم و خواستم زو چراغ

بیامد بت مهربانم به باغ

وی افزود: همسر فردوسی روی جهیزیه‌اش «شاهنامه ابومنصوری» را داشته، یعنی برخی دختران در آن ایام روی جهیزیه‌شان شاهنامه داشته‌اند و این دو قرن فریاد است، بدین وسیله شاهنامه ابومنصوری به دست فردوسی می‌رسد، همسر فردوسی به او می‌گوید بیا داستان‌ها را از بیژن و منیژه شروع کن.

قابل ذکر است در بیستمین همایش انجمن شاهنامه‌خوانی و شاهنامه‌پژوهی مهر تربت‌حیدریه

مهدی جلالیه، به پرده‌خوانی پرداخت.