چاپ

پایگاه خبری نوید تربت: http://www.navidtorbat.ir

✍ ابوالقاسم عابدین پور

اخیراً سخنگوی دولت ایران اعلام کرده که جمهوری اسلامی پیشنهاد مذاکره مستقیم با آمریکا و برخی طرف‌های اروپایی را داده، اما این پیشنهاد پذیرفته نشده است. این مسئله در فضای رسانه‌ای بازتاب گسترده‌ای داشت و پرسش مهمی را مطرح می‌کند: چرا طرف آمریکایی (و هم‌پیمانانش) از گفت‌وگوی مستقیم با ایران اجتناب کردند؟ برای پاسخ به این پرسش، باید چند سطح از تحلیل سیاسی، حقوقی و امنیتی را بررسی کرد.

1- ملاحظات سیاسی و فشارهای بین‌المللی

یکی از دلایل اصلی رد مذاکره مستقیم می‌تواند فشارهای سیاسی و لابی‌های تأثیرگذار در واشنگتن و اروپا باشد. به‌ویژه لابی اسرائیل که به‌طور سنتی مخالف هرگونه نزدیکی دیپلماتیک مستقیم میان تهران و واشنگتن است.

پذیرش گفت‌وگوی مستقیم ممکن بود به‌عنوان امتیاز به ایران تلقی شود و هزینه سیاسی برای دولت آمریکا به‌همراه داشته باشد.

هم‌زمان، انتخابات داخلی آمریکا و فشار کنگره نیز می‌تواند باعث شود کاخ سفید از ورود به چنین مذاکره‌ای خودداری کند.

2- نقش واسطه‌ها و فرآیند مذاکرات

براساس گفته سخنگوی دولت، مذاکره قرار بود با میانجی‌گری نماینده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با «ویتکاف» صورت گیرد، اما وی «سر قرار نیامد». این نشان می‌دهد که بخشی از مشکل، به ساختار و مکانیزم مذاکرات برمی‌گردد.

آمریکا ترجیح می‌دهد مذاکره در قالب‌های چندجانبه (مثل مذاکرات وین یا نشست‌های 1+5) باشد تا بار مستقیم مذاکره دوطرفه را به دوش نکشد.

حضور واسطه‌ها برای آمریکا یک «سپر سیاسی» ایجاد می‌کند تا در صورت شکست مذاکرات، مسئولیت مستقیم متوجه واشنگتن نباشد.

3- پیش‌شرط‌ها و اختلافات محتوایی

یکی از محورهای مهم اختلاف، مکانیسم «اسنپ‌بک» (بازگشت خودکار تحریم‌ها) است. ایران خواهان حذف یا تعویق این مکانیزم بوده، اما طرف مقابل حاضر به چنین امتیازی نشده است.

مذاکره‌ای که از ابتدا با چنین اختلاف اساسی آغاز شود، برای طرف آمریکایی پرهزینه و پرریسک خواهد بود.

به همین دلیل ممکن است ترجیح داده باشند اصلاً وارد مذاکره مستقیم نشوند، تا مجبور به موضع‌گیری صریح نشوند.

4- بی‌اعتمادی ساختاری

از نگاه آمریکا، مذاکرات پیشین (از جمله برجام 2015) تجربه‌ای همراه با ناکامی بوده است. از نگاه ایران، خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام نشانه بی‌اعتمادی طرف مقابل است.

در چنین فضایی، طرفین از مذاکره مستقیم اجتناب می‌کنند مگر اینکه پیشاپیش تضمین‌هایی به دست آمده باشد.

نبود اعتماد متقابل باعث می‌شود گفت‌وگوی مستقیم بیشتر شبیه یک «نمایش سیاسی» به نظر برسد تا یک فرآیند واقعی حل اختلاف.

5- ملاحظات داخلی و امنیتی

در آمریکا، هرگونه نزدیکی مستقیم با ایران به سرعت به موضوعی جنجالی در رسانه‌ها و میان سیاستمداران بدل می‌شود.

از سوی دیگر، ایران همواره خواسته مذاکرات در سطحی برابر و بدون فشار برگزار شود، که ممکن است از نظر آمریکا شرایط مطلوبی نیست.

رد درخواست ایران برای مذاکره مستقیم از سوی آمریکا را نمی‌توان تنها به یک عامل تقلیل داد. بلکه ترکیبی از عوامل زیر در این تصمیم نقش داشته است:

1- فشار سیاسی و لابی‌های مخالف به‌ویژه اسرائیل.

2- ترجیح آمریکا به مذاکرات چندجانبه به‌جای گفت‌وگوی رودررو.

3- اختلافات محتوایی بر سر موضوعات حساس (مانند اسنپ‌بک).

4- سابقه بی‌اعتمادی متقابل میان تهران و واشنگتن.

5- محدودیت‌های داخلی و فضای انتخاباتی آمریکا.

از این منظر، اجتناب آمریکا از مذاکره مستقیم نه الزاماً به معنای نفی گفت‌وگو با ایران بلکه عدم پرداخت هزینه های سیاسی است که با توجه به وضعیت محور مقاومت و کمبودهای داخلی ایران حاضر نیست آن را به دوش بکشد.