بزرگنمایی:

پایگاه خبری نوید تربت: http://www.navidtorbat.ir

علیرضا حسینی مقدم- کلیدواژه کوله‌بری همیشه نباید انسان را یاد خطه غرب کشور، انسان‌های زحمت‌کش و غم‌معاش بیاندازد. آنجا که پای زعفران ایرانی به میان می‌آید، کولبری مترادف سلف‌خری، فله‌فروشی، قوانین ساختگی بدون پشتوانه و خلاصه تاراج دسترنج زعفران‌کاران این مرز و بوم می‌شود.

پیش‌درآمد:

شاید اگر بگوییم قصه پرغصه زعفران ایران و به خصوص خطه تربت‌حیدریه به افسانه هزار و یک شب شبیه است، سخن به گزاف نگفته‌ایم.

در هزار و یک شب، شهرزاد قصه‌گو برای عقب انداختن مرگ خود هر شب قصه‌ای جذاب و دنباله‌دار بیان می‌کرد تا شهریار چنان محو و شیفته شنیدن ادامه ماجرا شود و به امید شنیدن دنباله داستان در شب دیگر، از کشتن وی در سپیده دم فردا صرف نظر کند.

داستان زعفران ایران نیز اینگونه است: سالهاست کوله‌برانی به اسم دلسوزی و دلجویی از حال زعفران‌کاران از یکی دو ماه مانده به فصل برداشت زعفران ساز و دهل به دست می‌گیرند که می‌خواهیم امسال فلان کنیم و بهمان کنیم.

و هر روز و هر شب با وعده‌های دل فریب، کشاورزان را تشویق به کشت بیشتر می‌کنند و در پایان فصل برداشت شیره جان آن‌ها را به ثمن بخس خریده و به ریش‌شان می‌خندند و حاصل دست رنج آن‌ها را کولبری کرده و در آن سوی مرزها به نام صادرات غیرنفتی به باد فنا می‌دهند.

45 روز طلایی:

در تاریخ معاصر اقتصاد منطقه تربت‌حیدریه (شهرستانهای تربت‌حیدریه، زاوه و مه‌ولات) و بخصوص در حوزه زعفران، اهالی این خطه 45 روز از سال برای شان بسیار ارزشمند است.

این 45 روز طلایی همان فصل برداشت زعفران است که به ترتیب در سه اقلیم سرد (رخ)، معتدل (مرکزی و زاوه) و گرم (مه ولات) از 15 مهر آغاز و تا اواخر آبان ادامه دارد.

اینجا تربت حیدریه است، جایی که به گواه برخی اهالی منطقه: "قلب تپنده بازار زعفران جهان در همین جا می‌زند".

شهرداری تربت‌حیدریه همچون سال‌های قبل فضایی را برا یخرید و فروش گل زعفران به مساحت نزدیک به هشت هزار مترمربع در محوطه پایانه مسافری تدارک دیده، البته همراه با کلیدواژه "رعایت پروتکل‌های بهداشتی" و اینجا همان جایی است که به قول برخی آگاهان، هر روز صبح برای بالا و پایین کردن وزن یک پرچم گل زعفران ترازوها و باسکول‌های زیادی دستکاری می‌شوند تا یکی از دیگری، سود بیشتری نصیبش شود.

اینجا همان بازار مکاره ای است که به اعتقاد برخی مسوولان: اگر اوضاع آن ساماندهی شود، می تواند به یکی از بزرگترین سکان داران صادرات زعفران به جهان تبدیل شود.

و به عبارت بهتر و دقیقتر همین افراد معتقد هستند: همین چند جریب زمین شهرداری تربت‌حیدریه زمینه‌ساز ایجاد بورس زعفران برای نخستین بار در جهان و به تاریخ دوم خرداد سال 97 شد.

دلالانی که مانع ساماندهی صادرات زعفران هستند

در توصیف این 45 روز طلایی از ذکر این نکته بسیار تلخ اما در عین حال کلیدواژه حقیقی زعفران نیز نباید غافل شد که بنا به اظهارات مدیر مسوول و صاحب امتیاز نشریه نوید خراسان و پایگاه خبری نوید تربت: در شهری که هر سال استشمام بوی گل زعفران چنان هوش از سر برخی می‌برد که به شکل‌ها و بهانه‌های مختلف کار اصلی خود را رها کرده و به سراغ خرید و فروش و به عبارتی "دلالی" زعفران می‌روند، چطور می‌شود انتظار رفع مشکل زعفران‌کاران از یک سو و ساماندهی صادرات آن را از سوی دیگر داشت؟

محمدرضا سالارمقدم می‌افزاید: عمق فاجعه زمانی بیشتر هویدا می‌شود که همه مسوولان از هر خط و جناحی در بیان یک جمله وحدت نظر دارند و آن این جمله است: امسال به شکلی برنامه‌ریزی کردیم که مشکلات سال قبل تکرار نشود ولی چه سود که  باز روز از نو و روزی از نو.

نگاهی به وضعیت کشت زعفران در تربت‌حیدریه:

یکی از شاخص ترین محصولات این شهرستان که در ایران و جهان رتبه نخست را به خود اختصاص داده‌است، زعفران می‌باشد که کشت آن هشت هزار و 800 هکتار با میانگین تولید چهار کیلوگرم در هکتار و با تولید سالانه 35  تن است.

از مجموع نزدیک به 90 هزار هکتار اراضی زیرکشت زعفران استان خراسان رضوی، هشت هزار و 800 هکتار آن یعنی معادل 12 درصد استان به اراضی شهرستان تربت‌حیدریه اختصاص دارد.

در سطح استان 117 هزار خانوار به کشت زعفران مشغول هستند که از این میزان بین 14 تا 15 هزار خانوار به زعفران‌کاران تربت‌حیدریه اختصاص دارد.

اکنون به ازای هر هکتار زمین زعفران، 220 نفر روز مشغول کار هستند که در کل 70 هزار نفر اشتغال مستقیم و 2 تا سه برابر این رقم، اشتغال غیرمستقیم به دست می‌آید.

متوسط تولید زعفران در استان و تربت‌حیدریه چهار کیلوگرم در هر هکتار می‌باشد.

حرکتی بزرگ برای ثبت قیمت زعفران:

به تاریخ دهم مهر امسال شورای ملی زعفران در نشستی با حضور برخی از نمایندگان استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی در مجلس شورای اسلامی، تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران قیمت کف خرید زعفران در سال جاری را اعلام کرد.

در این نشست که در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی برگزار شد، حداقل قیمت خرید هر کیلوگرم گل زعفران توسط فعالان، تجار و صادرکنندگان یک میلیون و 500 هزار ریال، حداقل قیمت خرید هر کیلوگرم پوشال زعفران 160 میلیون ریال و حداقل قیمت خرید هر کیلوگرم نگین 200 میلیون ریال تعیین شد.

در این نشست همچنین مقرر شد: اعتباری به مبلغ 10 هزار میلیارد ریال با سود 15 درصد به کسانی که متقاضی هستند و اهلیت آن‌ها توسط شورایی مرکب از اعضای شورای ملی زعفران، نمایندگان مجلس و نمایندگان کشاورزان تایید شده، پرداخت شود و این افراد موظف به رعایت بند یک یا همان تعیین قیمت خرید زعفران از کشاورزان هستند.  

در آن جلسه رییس شورای ملی زعفران اعلام داشته بود: رقابت‌های گاه منفی بین صادرکنندگان در داخل کشور باعث شده با وجودی که تولیدکننده 95 درصد زعفران دنیا هستیم، اما نتوانیم تعیین کننده قیمت آن باشیم.

محسن احتشام با اشاره به جمع‌بندی درخواست‌های صادرکنندگان زعفران استان‌های خراسان‌رضوی و خراسان‌جنوبی افزود: همه صادرکنندگان متفق القول هستند باید از بخش کشاورزی با توجه به محصول امسال و زعفرانی که از پارسال باقی مانده، حمایت شود.

وی همچنین گفته‌بود: زعفران یک محصول ویژه است و با توجه به این که به فصل برداشت زعفران نزدیک می‌شویم علاوه بر اتخاذ تصمیمات ویژه نیازمند تسریع در اجرای آنها نیز هستیم.

احتشام تعیین قیمت کف زعفران قبل فصل برداشت آن را در تصمیم‌گیری صادرکنندگان و کشاورزان نقش مهم و اعلام داشت: مشکلات ارزی منجر به بروز پدیده قاچاق و حجمی از زعفران تولیدی به صورت قاچاق به کشورهای همسایه رفته و متاسفانه در بازارهای صادراتی صادرکنندگان ایران توزیع می‌شود و لذا دست صادرکنندگان و تولیدکنندگان را برای تعیین قیمت می‌بندد.

وی با تاکید بر حمایت مالی از فعالان حوزه زعفران اظهار داشت: تامین منابع مالی حوزه زعفران باید در دو بخش صورت گیرد زیرا هزینه عمده کشاورزان در دو بخش برداشت زعفران و جداسازی کلاله است.

رییس شورای ملی زعفران با ارایه پیشنهادی مبنی بر صدور کارت اهلیت یا مسوولیت صادرکنندگان گفت: زعفران یک محصول راهبردی برای استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی است که 87 درصد از زعفران کشور را تولید می‌کنند لذا نیازمند حمایت هستند، لذا باید از صادرات آن در کشورهای همسایه حمایت شود.

اما در عمل شاهد بودیم مصوبات شورای ملی زعفران به طور کامل محقق نشد و حتی قیمت آن به حد غیر قابل تصوری کاهش یافت

سلاطینی که نمی‌گذارند قیمت زعفران افزایش یابد

محسن زنگنه نماینده مردم تربت‌حیدریه، زاوه و مه‌ولات در مجلس شورا ی اسلامی، در گفت و گو با رسانه‌های محلی تربت‌حیدریه اعلام  کرد که سلاطین زعفران عامل کاهش قیمت خرید طلای سرخ در بازار هستند

محسن زنگنه اظهار داشت: همانگونه که در بخش‌های مختلف سلطان داریم، در زعفران نیز سلاطینی هستند که نمی‌گذارند قیمت زعفران افزایش یابد و تا زمانی که زعفران در انحصار یک عده خاص باشد ما با این معظل کاهش قیمت روبرو مواجه هستیم، همانگونه که در فولاد این مشکل وجود دارد.

وی گفت: همین افراد خاص در چین در عرض یک شب قیمت را یک تا سه هزار یوان کاهش می‌دهند و با کمال وقاحت اعلام می‌کنند که عرضه و تقاضا است که این مسایل را تعیین می‌کند، این درحالیست که خود این افراد با قیمت هزار دلار و بالاتر، زعفران را صادر می‌کنند.

وی یادآور شد: قیمت خرید زعفران توسط خود اعضای شورای ملی تعیین شد و خودشان این قیمت را مصوب و اعلام کردند و از نماینده‌های تربت حیدریه و قائن دعوت کردند که در آن جلسه حضور داشته باشند اما اکنون مشاهده می‌کنیم که در کمال ناباوری این افراد به امضا و تعهدات خود نیز عمل نمی‌کنند.

طلای سرخ خراسان ضوی دست‌ مایه دلال بازی

رضا محمدی یکی از زعفرانکاران که برای فروش 100 کیلو محصول به بازار گل تربت‌حیدریه آمده است، به خبرنگار ایرنا گفت: حدود یک سال است که در این اوضاع اقتصادی کشور چشم انتظاریم تا زعفران خود را به گونه‌ای بفروشیم که مرهمی بر دردهای التیام نیافته ما باشد اما نمیدانم چرا همه اجناس و کالاها در این کشور گران شده اما قیمت زعفران همچنان در جا می زند.

وی بیان کرد: امروز گل زعفران را برای فروش به بازار آورده‌ام و متاسفانه دلالان محصول تولیدی من را به قیمت پایین بین یک میلیون و 500 تا یک میلیون 700 هزار ریال می‌خرند و در شرایط فعلی چاره‌ای جز فروش به همین قیمت ندارم و این فروش یعنی ضرر و واقعا نمی‌دانم باید چه کار کنم.

غلامی دیگر زعفرانکار زاوه که برای فروش محصول خود به بازار گل تربت‌حیدریه آمده است از وعده‌های نماینده مردم تربت‌حیدریه، مه‌ولات و زاوه در مجلس شورای اسلامی گلایه دارد و می‌افزاید: در شهریورماه امسال محسن زنگنه نماینده مردم در خانه ملت به همراه نایب رییس مجلس در سفر به زاوه قول پیگیری حل مشکلات زعفرانکان را داد و ما خوشحال شدیم که در مجلس شورای اسلامی برای زعفران و زعفرانکار ارزشی قایل شدند اما این وعده در حد حرف باقی ماند و اکنون قیمت زعفران به پایین ترین حد ممکن رسیده و محصول ما را با قیمت ناچیز میخرند که جز ضر، هیچ نفع دیگر برای زعفرانکاران به همراه ندارد.

بخشدار کدکن از توابع تربت‌حیدریه نیز وی ریشه اصلی کاهش قیمت زعفران را وضعیت نامناسب صادرات این محصول، نحوه فرآوری آن، نقش دلالان و گرایش شدید مردم به سمت کشت این محصول عنوان کرد و گفت: قبل از برداشت محصول زعفران به دلیل شرایط کرونا و جلوگیری از راه بندان، جانمایی بازار گل در کدکن انجام و تعداد هشت خریدار در بخش مشغول فعالیت شدند و متناسب با عیار و قیمت گل زعفران در بازار تربت حیدریه اقدام به خرید کرده‌اند.

محمدی در ادامه سطح زیرکشت زعفران در بخش کدکن را حدود 780 هکتار و میزان برداشت این محصول در مجموع را نیز حدود هفت تن با حدود هزار بهره‌بردار اعلام کرد.

ورود دولت و کاهش التهاب در بازار زعفران

سرانجام دولت به قضیه زعفران مانند دو سال گذشته ورود کرد و در جهت حمایت از کشاورزان اقدام به خرید حمایتی این محصول نمود.

مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی گفت: خرید حمایتی محصول زعفران امسال کشاورزان استان در راستای سیاستهای حمایتی دولت و اجرای برنامه خرید حمایتی محصولات کشاورزی با اعلام موافقتهای انجام شده در سطوح عالی از هفته گذشته آغاز شد.

مهدی ناصری مقدم افزود: در این چارچوب محصول زعفران در همه شهرستانهای خراسان رضوی به طور همزمان توسط اتحادیه‌های تعاون روستایی با هدف جلوگیری از کاهش و نوسان نامتعارف قیمت و نیز مداخله حداقلی در بازار زعفران خریداری می شود.

صادرات یا کولبری زعفران:

رییس بانک زعفران ایران و کارگزار بورس زعفران در تربت‌حیدریه نیز به خبرنگار ما گفت: روزی که در جلسه شورای ملی زعفران دوستان مشغول قیمت‌گذاری زعفران بودند، عرض کردم به شکل "دستوری" نمی‌توانیم برای زعفران قیمت تعیین کنیم، که آن زمان کسی گوشش بدهکار حرف من نبود و امروز می‌بینیم به جایی رسیدند که پیشتر اعلام کرده‌بودم.

غلامرضا کریمی با بیان اینکه معادله زعفران بسیار ساده و شفاف است، افزود: شورای ملی زعفران و اتحادیه صادرکنندگان زعفران به قانون عرضه و تقاضا واقف هستند و خوب می‌دانستند در فصل تولید زعفران در سال جاری که میزان عرضه افزایش می‌یابد، با توجه به این‌که این موضوع با افزایش قیمت ارز همخوانی نداشت و از سوی دیگر خورده مالک کار خودشان را انجام می‌دهند و بر اساس اقتصاد معیشتی (تولید خانوادگی با کمترین هزینه تولید) به تولید می‌پردازند.

وی گفت: اما این وسط کل مالکان چون حسابگر هستند و بر اساس نرخ ارز تمایلی به تولید نداشتند، زیرا می‌دیدند قیمت زعفران جوابگوی هزینه تولیدشان را نمی‌دهد و لذا در عمل از چرخه تولید خود را خارج می‌کردند تا میزان تولید پایین و سطح تقاضا ثابت می‌ماند که البته اتفاق خوبی بود و از سوی دیگر کل مالکان می‌توانستند در بخش‌های دیگر به تولید بپردازند و اتفاقا دوستان در شورای ملی زعفران نیز به این موضوع واقف بودند.

کریمی افزود: دوستان در شورای ملی زعفران با امضای توافقنامه تعهد کردند بر اساس قیمت مصوب، زعفران را از کشاورز بخرند، اما با شروع زمان عرضه تولید، عقب‌نشینی کردند و حتی آقای زنگنه نماینده مجلس 10 هزار میلیارد ریال در اختیار صادرکنندگان قرار داد تا به تعهد خودشان عمل کنند، اما متاسفانه این دوستان در بازار رضای مشهد اقدام به ایجاد دفتر خرید کرده و زعفران نگین امسال را با قیمت 90 میلیون ریال معامله کردند.

وی در بخش دیگری اظهار کرد: از همان ابتدا برای من واضح و مبرهن بود که توافقنامه ترفندی برای راغب کردن کشاورزان و به خصوص کل مالکان برای کشت و در نتیجه افزایش میزان تولید زعفران بود تا اینها از این آب گل آلود ماهی بگیرند.

کریمی با بیان این‌که این وظیفه نماینده مردم تربتحیدریه است که از این آقایان سووال کند چرا بابت پولی که گرفتند، به تعهدات خود عمل نکردند، گفت: به اعتقاد من در شرایط کنونی بهترین راه برای حمایت زعفران کاران آن است که به مدت 3 ماه مجوز صادرات این محصول لغو شود.

وی افزود: این بدان خاطر است که اکنون صادرکنننده تنها اسم صادرکننده را با خود یدک می‌کشند و در حقیقت نقش یک "کولبر" فله‌فروش را بازی می‌کنند زیرا زعفران را اکنون و در فصل فراوانی عرضه، با قیمت بسیار نازل از کشاورز می‌خرند و آن را با قیمت کف بازار به اصطلاح صادر می‌کنند.

دفاع از عملکرد بورس آتی زعفران

کریمی همچنین اظهار کرد: آنهایی که به انتقاد از عملکرد بورس آتی زعفران می‌پردازند، باید از صادرکنندگان بپرسند چرا در حالی که بین سال‌های 88 تا 90 زعفران ایران را با قیمت 4500 تا 5000 دلار صادر می‌کردند اما اینک دارند با قیمت 400 دلار صادر می‌کنند؟

وی در بخش دیگری در دفاع از عملکرد بورس آتی زعفران در تربت‌حیدریه گفت: در بورس یک توانمندی ایجاد شده که بر اساس آن سنتی‌ترین بخش تولید کشور یعنی کشاورز را به مدرن‌ترین شیوه فروش جهانی متصل کردیم و دوستان منتقد عملکرد بورس باید از خود سووال کنند چرا در همین تربت‌حیدریه بورس پسته، زیره و اخیرن کشمش دچار مشکل تولیدکنندگانش نشد؟

کریمی با بیان این‌که این آقایان باید به این سووال مهم پاسخ بدهند چون بازار پسته و زیره ما دچار نوسان نمی‌شود و تمام مشکلات فقط محدود به بازار زعفران است، افزود: این بدان خاطر است ک در قیمت گذاری بازار زیره مثل بازار پسته تابع بازار هند هستیم یعنی بورس زیره هند قیمت نهایی را تعیین می‌کند.

وی گفت: اما متاسفانه هنوز به عنوان کشور صاحب بورس زعفران نتوانستیم برای جهان قیمت پایه را تعیین کنیم زیرا بازار زعفران ما نه تنها به دست کارشناسان اداره نمی‌شود، بلکه  تعدادی کوله‌بران‌هم بدون در نظر گرفتن هزینه تولید کشاورزان مشغول فعالیت هستند.