در حالی تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی کمترین منفعت را از بازار جهانی زعفران به دست می آورند که صادرات این محصول در قالب صادرات غیر نفتی می تواند نجات بخش اقتصاد کشور و محوری اصلی در تحقق اقتصاد مقاومتی باشد حال آن که بی توجهی به این نکته هنوز هم در روند کشت تا صادرات و بازاریابی این محصول راهبردی موج می زند.
ایران به عنوان تولیدکننده منحصر به فرد و بهتر است بگوییم بی رقیب زعفران در دنیا مطرح است اما مقایسه ارزش و حجم صادرات این قلم ارزشمند صادراتی مبین این واقعیت تلخ است که از نظر ارزش وزنی تغییر چندانی حاصل نشده و اگر هم در ارزش دلاری و ریالی آن تغییراتی ایجاد شده آن هم به دلیل افزایش قیمت های جهانی بوده است و دیگر هیچ.
این اوضاع تلخ و تامل برانگیز در شرایطی رخ می دهد که زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بالا برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور مطرح است و با توجه به اینکه افزایش تولید آن سرمایه کلان نمی خواهد علاوه بر آن می توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
اینکه برای صدها سال دارنده محصولی باشی و تاریخ نگاران در انواع و اشکال مختلف نام آن را به نام سرزمینت بزنند و همچنان در مدیریت و برنامه ریزی برای توسعه و برداشت با کمترین هدر رفت، فرآوری و بسته بندی، بازاریابی، صادرات و معرفی آن به جهانیان به عنوان برندی ایرانی و در بسته بندی های قابل اطمینان و اتکا دچار مشکل باشی نشان از بی توجهی به این ارزش اقتصادی است و همین می شود که همچنان تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی از تجارت قابل توجه این محصول در بازارهای جهانی به حداقل های ممکن راضی شده اند.
سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان در عین تولید حدود 95 درصدی این محصول خود گویای عمق فاجعه است و شکوه هایی که هر از گاهی از کشت و تولید زعفران در کشورهایی مانند افغانستان شنیده می شود و داد و فغان از اینکه زعفران ما را در اسپانیا به نام زعفران خودشان بسته بندی و به فروش می رسانند حال آنکه کیفیت زعفران ایران یگانه و منحصر به فرد است تنها گلایه هایی است که در بی توجهی متولیان به سکوت منتهی می شود.
در حالی که 18 دستگاه و مجموعه در سیاست گذاری و برنامه ریزی طلای سرخ کشور متولی و وظیفه مند هستند عدم رسیدن به گفتمان مشترک و حرکت در مسیر واحد برای عمل و انجام وظیفه خود نیز نشان از بی تفاوتی عمیق و اقدامات خودمحور در این رابطه دارد.
ضرورت تعریف هویت حقوقی بین المللی برای زعفران
عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد و محقق حوزه زعفران در این خصوص گفت: محصول زعفران یک محصول راهبردی در تمامی جنبه ها و جهات محسوب می شود که به راحتی با برنامه ریزی هدفمند و موثر و هماهنگ می توان از آن بهترین استفاده را کرد.
دکتر علیرضا کوچکی با اشاره به این که زمانی که سطح زیر کشت این محصول در کشور 100 هزار هکتار بود میزان 400 تن تولید با عملکرد 3.5 کیلو گرم در هر هکتار داشتیم و اکنون نیز میانگین عملکرد همین میزان است و این در حالی است که در تمامی محصولات باغی و زراعی میزان عملکرد تا سه برابر رشد را طی دهه های اخیر تجربه کرده است حال آنکه در حوزه زعفران اگرچه برخی کشاورزان موفق به افزایش چشمگیر عملکرد شده اند اما به صورت میانگین هنوز تغییری حاصل نشده است.
وی ادامه داد:باید در زمینه تعریف هویت حقوقی بین المللی برای زعفران در حوزه جهان اقدام شود تا علاوه برشناخته شدن زعفران به نام ایران و حفظ منزلت و جایگاه آن شاهد جلب توجه جهانیان به این محصول در ایران شویم.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: کشورهایی مانند اسپانیا و یونان که در زمینه زعفران، بسته بندی و عرضه آن به جهان دارای فعالیت چشمگیری هستند اقدام به تعریف شاخص های هویتی این محصول برای خود کرده اند حال آن که هنوز برای زعفران ایران شناسنامه مشخص و جهانی تعریف نشده است.
وی با تصریح بر اینکه مشکلات موجود در رابطه با زعفران، مشکل دولتهاست افزود: با توجه به فعالیت و وظیفه مندی 18 دستگاه و سازمان در حوزه زعفران و وجود دانشکده ها، محققان و پژوهشگران فراوان هنوز هیچ اتحاد و هماهنگی میان این بخش ها را در کشور شاهد نیستیم و این وضع هر روز به ارزش اقتصادی و جایگاه این محصول صدمه می زند.
کوچکی با اشاره به گسترش بی رویه کشت زعفران در 22 استان کشور افزود: بنابود در سال 1400 میزان عملکرد زعفران در هر هکتار به هفت کیلوگرم برسد حال آنکه هنوز این مهم به صورت سراسری و همه جانبه محقق نشده است.
وی با تاکید بر اینکه کشت زعفران کشتی خرده مالکی و شاخصه مهم خانوادگی و کشاورزی خانوادگی در کشور محسوب می شود تاکید کرد: به هیچ وجه نمی توان انتظار داشت این شیوه را تغییر جدی بدهیم.
او تصریح کرد: با توجه به اینکه کشت این محصول در گذشته با کمترین و طبیعی ترین نهاده ها انجام می شده است افزایش عملکرد این محصول توسط برخی کشاورزان از طریق استفاده از نهاده های شیمیایی محقق شده که این امر موجب اثرگذاری منفی بر کیفیت محصول نهایی شده است که باید این هشدار را نسبت به کاهش کیفیت محصول زعفران ایران و تاثیر منفی آن در بازار جهانی جدی بگیریم.
گزینه حمل و نقل اصل حفظ کیفیت محصول
این استاد دانشگاه با اشاره به نقش و اهمیت حمل و نقل در زمان برداشت محصول و تاثیر آن در جلوگیری از هدر رفت محصول و حفظ کیفیت گل زعفران گفت: دیده می شود که در اغلب مناطق اقدام به برداشت فله ای و حجم بالای گل زعفران می کنند و به دلیل عدم امکان زمانی و به لحاظ کمبود نیروی انسانی امکان فرآوری گلها وجود ندارد و همین امر موجب پِرت گل و نیز کاهش کیفیت زعفران به دست آمده می شود.
کوچکی تاکید کرد: در کنار این نکته مواردی از جمله تغییرات اقلیمی و حرکت عرصه های زیر کشت زعفران از سمت جنوب به شمال از دیگر مواردی است که بر کیفیت محصول نهایی زعفران ایران اثر گذاشته است.
وی بالاترین عملکرد زعفران را مربوط به مناطق میانی دو شهرستان شیروان و قوچان دانست و افزود: در حالی که کشت این محصول مخصوص دو استان کشور بوده است اما اکنون مشاهده می شود که زعفران در استان های غیر شرایط دار هم کشت می شود و همین امر می تواند موجب اختلاط در محصول تولیدی و کاهش کیفیت آن شود.
زعفران ادویه ای دارویی و غذایی در جهان امروز
عضو هیات علمی گروه کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه باید در شناسایی و معرفی جنبه های دیگر محصول زعفران و آثار دارویی، درمانی و غذایی آن بیشتر کار کرد افزود: در دنیای امروز به تدریج زعفران از ادویه ای صرف به محصولی با ویژگی های درمانی، دارویی و با ارزش غذایی قابل توجه شناخته می شود و به همین دلیل باید در این عرصه بیشتر کار کرد.
دکتر کوچکی گفت: در دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم تحقیقات و بررسی های خوبی در زمینه جنبه های دارویی و درمانی طلای سرخ انجام شده است.
وی ادامه داد: باید مشکلات فرهنگی موجود در زمینه همراهی و هماهنگی میان دستگاه ها و سازمان های مختلف در ارتقای جایگاه زعفران و ساماندهی روند کاشت، داشت، برداشت و صادرات آن را مدیریت کرد در غیر این صورت هر روز شاهد خسارت فراوان اقتصادی در این زمینه خواهیم بود.
ضرورت تبدیل محصول مرغوب به محبوب
یکی از فعالان حوزه تولید و صادرات محصول زعفران با اشاره به مظلومیت این محصول در عین ارزش اقتصادی آن گفت: رشد تولید و تحول در صادرات این محصول راهبردی نیازمند همکاری، برنامه ریزی و اجرای برنامه هاست.
فرهاد سحرخیز افزود: سهم پایین ایران از بازار جهانی زعفران نشان از این دارد که باید در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری ها بازنگری شود.
وی تاکید کرد: خروج از وضعیت فعلی در حوزه تولید و بازار زعفران به شکل گیری مثلثی با سه ضلع قانوگذاری، دولت و بخش خصوصی نیازمند است تا بتوان این محصول را به اوج رشد، شکوفایی و شناخته شدن در دنیا به نام ایران رساند.
وی با اشاره به ضرورت برند سازی و اعتماد سازی برای مصرف کنندگان در حوزه بازار زعفران افزود: با توجه به نقش اشتغالزایی، درآمدزایی و ارزآوری زعفران می توان گفت که این محصول راهی برای مبارزه با آسیب هایی مانند مهاجرت، بیکاری و نیز رشد اقتصادی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
سحرخیز تاکید کرد: توجه به این محصول در حوزه تولید تا صادرات از مواردی است که بخش خصوصی بسیار نسبت به آن علاقه مند و پای کار است.
وی با اشاره به کیفیت و مرغوبیت محصول تولیدی ایران در بازار زعفران افزود: باید با معرفی و تبلیغات در خصوص کیفیت این محصول و جذب مصرف کنندگان جهانی،زعفران را از محصولی مرغوب به محصولی محبوب تبدیل کنیم.
عدم همخوانی رشد بازار زعفران ایران در جهان با تولید داخلی
رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مشهد نیز چندی پیش به خبرنگار ایرنا گفته بود: طی یک سال گذشته رشد بازار زعفران ایران در کشورهای دیگر به میزان افزایش تولید این محصول در خراسان رضوی و سایر نقاط کشور نبوده و در زمینه پر رونق کردن بازار زعفران ایرانی در جهان باید تلاش بیشتری صورت گیرد.
علی شریعتی مقدم افزود: از آنجا که زعفران محصولی دارای مزایای متعدد برای حوزه کشاورزی کشور است و مردم در روستاهای خراسان رضوی و برخی نقاط دیگر کشور از کشت و فروش زعفران ارتزاق می کنند و کشت این محصول با مناطق کم آب کشور سازگار است تولید این محصول همچنان روندی رو به رشد دارد.
وی اضافه کرد: با اینکه بنگاه های اقتصادی، سرمایه گذاری خوبی در زمینه تجارت زعفران کرده اند و این محصول از تنوع کیفی و بسته بندی و ارزش افزوده بالا هم برخوردار شده و بنگاه ها توانستند زیرساخت های لازم را در این فراهم کنند اما هنوز در بازارهای جهانی رشدی در عرضه برند زعفران ایرانی به دست نیامده است.
رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی مشهد گفت: ضروری است بنیان محصول زعفران طی یک برنامه پنج ساله مدون و مشخص تقویت و این محصول شناسنامه دار شود و زعفران کاران از حوزه تولید گرفته تا عرضه آموزش های لازم را در این زمینه فراگیرند.
شریعتی مقدم افزود: تولیدکننده زعفران در ایران سالانه در هر هکتار 35 تا 40 کیلوگرم زعفران کشت و تولید می کند اما متوسط برداشت و آنچه حاصل می شود به میزان سالانه 3.6 کیلوگرم در هر هکتار است از سویی دیگر زعفران هایی که تولید می شود 30 تا 40 درصد اختلاف کیفیت دارند.
او ادامه داد: اگر اطلاعات و تحقیقات علمی در حوزه توسعه کمی و کیفی زعفران عملیاتی شود و به سمتی پیش رویم که زعفران به عنوان یک محصول شاخص ملی در بخش کشاورزی ایران به دنیا معرفی شود و همه، ایران را به نام زعفران بشناسند به طور قطع بخش خصوصی به عنوان پیشران توسعه این حرکت ارزشمند را در حوزه محصول زعفران عملیاتی می سازد.
غفلت از فرآوری محصول زعفران
مدیرامور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه فرآوری محصول ارزشمند و راهبردی زعفران در داخل کشور ضرورتی است که تاکنون مغفول مانده است افزود: بیش از 120 واحد بسته بندی زعفران در خراسان رضوی گرچه فعالیت مناسبی دارند اما تمام این واحدها محصول را به صورت خام بسته بندی می کنند.
هاشم نقیبی ادامه داد: این در حالی است که باید با هدف کسب آورده اقتصادی بیشتر و استفاده کامل از تمام ظرفیتهای این محصول ارزشمند، در زمینه فرآوری زعفران اقدام نمود.
وی گفت: در زمینه فراوری محصول زعفران بسیار مختصر و در حد تولید چای و برخی نوشیدنیهای زعفرانی فعالیتهایی انجام شده اما در بسیاری از زمینه های فعالیت در این حوزه هنوز اقدامی نشده است.
وی افزود: این در حالی است که باید به فکر تولید فرآورده های جدید از زعفران باشیم که شامل نوشیدنیهای جدید، اسانس گیری، طعم گیری و تولید محصولات با اندازه های مختلف با توجه به ویژگیهای زعفران از جمله شادی آفرینی آن است.
وی گفت: سطح زیر کشت زعفران در خراسان رضوی بیش از 86 هزار هکتار است و بیش از 300 تن محصول از این سطح برداشت می شود.
نقیبی افزود: در مجموع 144 هزار بهره بردار در حوزه کشت زعفران در این استان فعالیت دارند و به ازای هر هکتار سطح زیر کشت زعفران 200 نفرروز اشتغال و یک فرصت شغلی دایم ایجاد می شود.
مدیر امور باغبانی و زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: پارسال حدود 250 تن زعفران این استان به ارزش 355 میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شد.
نقیبی با اشاره به افزایش صادرات زعفران در سال گذشته افزود: در سال 96 حدود 221 تن زعفران به ارزش 310 میلیون و 500 هزار دلار به خارج از کشور صادر شد.
وی اظهار داشت: پارسال 310 تن زعفران از 86 هزار و 400 هکتار مزرعه در خراسان رضوی برداشت شد.
بسته جهش صادراتی زعفران
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با اشاره به اینکه تهیه بسته جهش صادراتی زعفران از اتفاقات مبارکی است که هم اکنون در شورای ملی زعفران در دست تهیه و تدوین است افزود: تدوین این بسته می تواند تحول مورد انتظار را در عرصه ساماندهی و هدفمند شدن صادرات محقق کند.
علی غفوری مقدم اضافه کرد: این بسته می تواند توسعه صادرات زعفران را با لحاظ کردن ویژگی های متعدد این محصول و افزایش ارزآوری آن را با لحاظ کردن بخش های مختلف تولید، فرآوری، بازاریابی و صادرات محقق نماید.
وی با اشاره به اینکه فرآوری و بسته بندی این محصول در صادرات گسترده آن و نیز برندسازی تاثیر بسزایی دارد افزود:سال گذشته طبق آمار دریافت شده از سوی گمرک استان 240 تن زعفران به ارزش 315 میلیون دلار به صورت مستقیم از استان به کشورهای دیگر صادر شده است که از این میزان 177 تن در بسته بندی بیش از 30 گرم و 63 تن آن در بسته های 10 تا 30 گرمی صادر شده است.
این مسئول ادامه داد:این میزان بسته بندی و جلوگیری از صادرات فله ای می تواند نقش اساسی در ارزش افزوده این محصول داشته باشد که باید در این زمینه بسیار کار شود.