این در حالی است که کشورهای عقب تر از ایران از نظر علمی و اقتصادی، مهارت گفتاری و نوشتاری زبان انگلیسی توسعه یافته تر دارند و در آموزش این زبان به پیشرفت دست یافته اند.

زبان انگلیسی در کنار زبان های روسی، اسپانیایی، فرانسوی، چینی و عربی به عنوان یکی از 6 زبان رسمی دنیا شناخته می شود، هم اکنون 67 کشور دنیا زبان انگلیسی را به عنوان زبان رسمی خود پذیرفته اند، از سوی دیگر تسلط به زبان انگلیسی در روابط سیاسی و تجاری جهان به عنوان زبان دوم اجتناب ناپذیر است و به همین علت از حضور در مجامع بین المللی و سفرهای تفریحی گرفته تا حتی استفاده از موبایل، برخورداری از دانش زبان انگلیسی از ملزومات زندگی مدرن محسوب می شود.

کشور ایران در طول سالهای پس از انقلاب با پذیرفتن اهمیت دانش زبان انگلیسی در توسعه، آموزش زبان دوم را از سنین پایه در مدارس آغاز کرده است و هم اکنون از مقطع متوسطه اول تا پایان تحصیلات دانشگاهی زبان انگلیسی در کلاس ها تدریس می شود.

در کنار آن موسسات و آموزشگاه های آزاد زبان نیز در شهرهای مختلف ایجاد شده و نسبت به آموزش زبان انگلیسی از سنین کم تا بزرگسالی اهتمام ورزیده اند، در کنار آن باید نرم افزارهای متعدد یارانه ای و اندرویدی تلفن همراه را نیز اضافه کرد که زبان انگلیسی را در قالب ها و اشکال مختلف آموزش می دهند.

همه ظرفیت های ایجاد شده برای آموزش زبان انگلیسی در کشور هنوز توان مردم ایرانی را به آن حد نرسانده که برای پیشرفت در کار و زندگی بتوانند از مهارت گفتاری و نوشتاری زبان انگلیسی بهره گیرند.

آسیب شناسی تدریس زبان انگلیسی در مدارس

استادیار موسسه آموزش عالی عطار مشهد و دارنده مدرک دکتری در آموزش زبان انگلیسی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از اشکالات آموزش زبان انگلیسی در کشور این است که این زبان در زمان مناسب آموزش داده نمی شود و زبان آموز زودتر از موعد شروع به یادگیری می کند.

الهام یزدانمهر افزود: در چند سال اخیر مدام تلاش می شود یادگیری زبان انگلیسی به مقاطع سنی پایین تر سوق پیدا کند، در حالی که اگر آموزش زبان اول کودکان شکل نگرفته باشد، یادگیری زبان دوم ممکن است مخاطره آمیز باشد و به یادگیری زبان اول نیز آسیب بزند.

وی اظهار داشت: با اینکه تلاش شده است از مقطع متوسطه به بعد به نیازهای دانش آموزان در یادگیری زبان دوم توجه شود، ولی در عمل رضایت مندی بسیار در این زمینه وجود ندارد و نیازها رفع نشده است.

وی گفت: کتابهایی که زبان انگلیسی را در مدارس ایران آموزش می دهند برای رفع نیاز سن خاص (مقطع متوسطه اول و دوم) تدوین شده است.

یزدانمهر افزود: نقد بسیار به متدولوژی، ایده و ایدئولوژی که پشت سر تدوین کتابهای زبان انگلیسی مدارس وجود داشته، وارد است که می توان در باره آن کتابها نوشت و یکی از مهمترین این نقدها مسائل فرهنگی است.

وی اظهار داشت: به نظر می رسد در تالیف کتابهای زبان انگلیسی مدارس تلاش شده فرهنگ آن زدوده شود، به این معنا که زبان دوم بدون اشاره به فرهنگ آن در کلاس های درس تدریس می شود.

وی گفت: این در حالی است که فرهنگ و زبان با هم منطبق هستند و نمی توان زبان کشوری را به فرد آموخت بدون آنکه وی چیزی از فرهنگ آن کشور بداند.

یزدانمهر افزود: در نظام آموزش زبان انگلیسی در مدارس، چهار مهارت زبان آموزی شامل خواندن، نوشتن، صحبت کردن و شنیدن در کنار هم به زبان آموز آموزش داده نمی شود، مگر اینکه خود معلم آنقدر خلاق باشد که بتواند این چهار مهارت را با هم به زبان آموز بیاموزد.

وی اظهار داشت: به همین سبب در موسسه آموزش عالی عطار، آموزش زبان انگلیسی در قالب یک سری فعالیت های فرهنگی و هنری مانند تئاتر انجام می شود که تاثیر بسیار در ایجاد علاقه در دانشجویان برای یادگیری زبان انگلیسی داشته است.

سرپرست گروه زبان انگلیسی موسسه آموزش عالی عطار مشهد نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در نظام آموزشی کشور به مسائل آموزش زبان انگلیسی خیلی پرداخته نمی شود، این در حالی است که مشکلات متعدد بر سر راه آموزش زبان انگلیسی در مدارس کشور وجود دارد.

الهه مرادی افزود: نامناسب بودن محتوای کتاب درسی، ضعف معلمان در آموزش زبان، کمبود ساعات درسی اختصاص داده شده به آموزش زبان انگلیسی، کاستی های موجود در کلاس ها، نداشتن تجهیزات مورد نیاز برای آموزش، شروع آموزش زبان انگلیسی در زمان نامناسب از مشکلاتی است که دانش آموزان را نسبت به یادگیری زبان دوم دلسرد می کند و این دلسردی تا دانشگاه ادامه می یابد.

وی اظهار داشت: اینکه دانش آموزان برای یادگیری زبان به آموزشگاه های آزاد سوق پیدا می کنند، بیانگر این است که نظام آموزش و پرورش در کشور ما در زمینه تعلیم زبان دوم ضعف دارد.

وی گفت: سیستم آموزشی موجود در کشور از بین چهار مهارت زبان انگلیسی بیشتر به مهارت خواندن می پردازد و این باعث شده است که به سایر مهارت ها توجه جدی نشود و این در نظام آموزش و پرورش برای زبان دوم یک ضعف بزرگ به شمار می رود.

مرادی افزود: در نظام آموزش و پرورش و در کتابهای درسی زبان انگلیسی به صورت اندک به مهارت مکالمه و گفتاری زبان پرداخته می شود و دانش آموزان قادر نیستند مهارت ارتباطی در زبان انگلیسی پیدا کنند.

وی به روز نگه داشتن معلمان در ارتباط با شیوه های نوین تدریس، مجهز کردن مدارس به تجهیزات آموزشی را یک امر ضروری دانست.

دارنده مدرک دکتری آموزش زبان انگلیسی از دانشگاه صنعتی مالزی نیز که 20 سال سابقه آموزش زبان در موسسات و آموزشگاه های آزاد را دارد به خبرنگار ایرنا گفت: شیوه آموزش زبان انگلیسی از دبستان تا دانشگاه دچار یک اشکال اساسی است که مربوط به عدم تربیت مدرس برای آموزش زبان به صورت مهارت محور و کاربردی می باشد.

سید حامد صدوق افزود: به عنوان مثال دانش آموز یک سری لغات انگلیسی را با معنایش حفظ می کند یا دستور زبان انگلیسی را می آموزد اما مهارت بکار بردن آنها در گفتار یا نوشتار را ندارد و زبان آموزی برای او کاربردی نیست.

وی اظهار داشت: در ارتباط با عملکرد وزارت آموزش و پرورش در آموزش زبان انگلیسی به دانش آموزان نقاط قوت و ضعفی وجود دارد، یکی از نقاط ضعف امتحان محور بودن آموزش است زیرا دانش آموزان ممکن است از نظر نظری و تئوری لغات و نکات گرامری بسیار یاد داشته باشند اما دانش آنها تنها در تشخیص جواب درست سوالات امتحانی است.

وی گفت: دانش آموزان قادر نیستند جمله انگلیسی را بسازند که در مهارت گفتار و نوشتار بتوانند به طور کامل از آن استفاده کنند.

آسیب شناسی تدریس زبان در دانشگاه ها

استادیار موسسه آموزش عالی عطار گفت: آموزش در دانشگاه هایی که زبان تخصصی برای رشته خاص تدریس می شود و هدفش رفع نیاز یادگیرنده در آن رشته خاص است، در عمل چندان موثر نبوده است که این مهم برگرفته از تحقیقات انجام گرفته در زمینه کلاس های زبان تخصصی یا کلاس های زبان عمومی برای رشته های غیر زبان انگلیسی در دانشگاه ها است.

یزدانمهر افزود: دانشجویان غیرزبان انگلیسی در دانشگاه ها با دو نوع آموزش زبان انگلیسی مواجه هستند، یکی مربوط به زبان انگلیسی تخصصی و دیگری مربوط به زبان انگلیسی عمومی که از بین این دو آموزش زبان انگلیسی تخصصی را جدی تر می گیرند.

وی اظهار داشت: کتابهای مختلف برای زبان تخصصی و زبان عمومی در دانشگاه ها ارائه می شود اما هیچ شیوه منسجم یا قالب استاندارد برای تدریس زبان وجود ندارد و هر استادی می تواند روش خود را برای تدریس بکار گیرد.

وی گفت: از سوی دیگر دانشجویان زبان عمومی را جدی نمی گیرند و فقط می خواهند از آن درس نمره بگیرند لذا نحوه تدریس معلم برای زبان عمومی در کلاس های درس خشک و کتاب محور است، تدریس زبان تخصصی در کلاس های درس دانشگاه نیز از کلاس های زبان عمومی دشوارتر و خسته کننده تر و کتاب محورتر است.

یزدانمهر افزود: استفاده از تکنیک های چند رسانه ای برای تدریس زبان انگلیسی و مهارت افزایی گفتاری و نوشتاری و دیداری در دانشگاه ها در حد صفر است و فقط متن محور و خوانش محور پیش می روند و این مهم از میزان علاقه مندی دانشجویان می کاهد.

وی اظهار داشت: استفاده از شیوه های فرهنگی و هنری و همچنین تکنیک های چند رسانه ای می تواند برای یادگیری زبان در زبان آموز علاقه ایجاد کند بویژه در دانشگاه که دانشجویان در سنین مناسبی برای استقبال از این برنامه ها و مشارکت در آنها قرار دارند.

سرپرست گروه زبان انگلیسی موسسه آموزش عالی عطار گفت: در نظام دانشگاهی ما هم مثل نظام آموزش و پرورش توجه اندک به استفاده از شیوه های خلاقانه و نوین تدریس زبان انگلیسی می شود و راهکارهای جدید در زمینه آموزش زبان دوم اتخاذ نمی گردد.

مرادی افزود: با کمک گرفتن از سیستم های نوین آموزش زبان در دنیا می توانیم تجربیات موفقی را به دست آوریم که حاصل نوآوری در تکنیک های آموزشی است.

صدوق، دارنده مدرک دکتری آموزش زبان انگلیسی نیز در این باره گفت: شیوه های کنونی آموزش زبان انگلیسی در رشته های دانشگاهی به صورتی است که دانشجویان هنوز امتحان محور هستند، لیستی از لغات را حفظ می کنند، اما مهارت نوشتاری و گفتاری ندارند.

آسیب شناسی آموزشگاه های آزاد زبان انگلیسی

استاد مدعو زبان انگلیسی در دانشگاه فردوسی گفت: در ایران استاندارد خاصی برای آموزش زبان انگلیسی در موسسات و آموزشگاه های آزاد وجود ندارد.

یزدانمهر افزود: در عصر پست مدرنیسم مدتهاست که کشورهای دیگر روش‌های قدیمی آموزش زبان انگلیسی را کنار گذاشته اند اما همچنان آموزشگاه های زبان در ایران به این روشها چسبیده اند.

وی اظهار داشت: در کشورهای دیگر بویژه کشورهایی که زبان انگلیسی، زبان رسمی آنهاست، آموزش زبان به صورت وظیفه محور یا تکلیف محور انجام می گیرد و دانش آموزان به صورت گروهی، مشارکتی و متعامل زبان را در کلاس می آموزند.

وی گفت: در آموزشگاه های آزاد ایران محور آموزش زبان انگلیسی، کتاب و متکلم وحده بودن معلم است، زبان آموزان در این نوع کلاس ها بیشتر شنونده هستند و این روش توان زبانی را در زبان آموز ارتقا نمی دهد.

سرپرست گروه زبان انگلیسی موسسه آموزش عالی عطار مشهد افزود: از آنجا که خانواده های ایرانی معتقدند، آن طور که باید و شاید در مدارس به دانش آموزان زبان انگلیسی آموزش داده نمی شود، ناگزیر می شوند فرزندان خود را برای کسب مهارت های زبان به آموزشگاه های آزاد بفرستند.

مرادی اظهار داشت: تقاضا برای شرکت در کلاس های آموزشگاه های آزاد زبان انگلیسی زیاد است اما نظارت چندانی بر کیفیت و روند آموزشی برخی از این آموزشگاه ها وجود ندارد.

وی گفت: تعداد موسسات و آموزشگاه های آزاد زبان انگلیسی در شهرهای بزرگ بسیار زیاد است و نظارت جامعی هم بر کیفیت آموزش در آنها نیست، بیشتر آنها کسب درآمد را مدنظر دارند و به استفاده از شیوه های استاندارد یا ارائه آموزش های کیفی توجهی ندارند.

مدرس زبان انگلیسی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: آموزشگاه های آزاد شیوه های استاندارد برای آموزش زبان انگلیسی ندارد، به این معنا که آموزشگاه ها باید در جذب مدرس و میزان کارآمدی آنها، مدیریت کلاس و برخورد با دانش آموزان از قوانین و استانداردها و معیارهای خاص تبعیت کنند.

صدوق افزود: برخی آموزشگاه ها به خاطر اینکه بخواهند هزینه کمتری داشته باشند از مدرسین کم تجربه که به کمترین حقوق رضایت دارند و فقط می خواهند تجربه کسب کنند، استفاده می نمایند، این آموزشگاه ها حتی به مدرس های باتجربه نیز پرداخت های خوبی ندارند.

استاد زبان انگلیسی و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز گفت: علت اصلی مشکلات در تدریس زبان انگلیسی در ایران، نبود نظارت منسجم بر موسسات و آموزشگاه های آموزش زبان و نداشتن برنامه درست آموزشی مصوب وزارت علوم یا وزارت آموزش و پرورش است.

بهزاد قنسولی افزود: آموزشگاه ها و موسسات آزاد در کشور رها شده اند و این امر باعث شده است هر کدام برای جذب مدرس و زبان آموز سیاست های خود را اعمال کنند و کتابهای مختلف با روشهای متفاوت مورد استفاده قرار دهند که این مهم یادگیری را با مشکل مواجه کرده است.

وی اظهار داشت: توجه به کسب درآمد از دیگر مشکلاتی است که آموزشگاه های آزاد را واداشته از سطوح مختلف یادگیرنده زبان برای پر کردن کلاس های خود استفاده کنند و کلاسی با سنین و سطوح مختلف یادگیری را تشکیل دهند، در این شرایط هماهنگی آموزش وجود ندارد و یادگیرنده را دچار دردسر می کند.

وی گفت: از سوی دیگر برخی دانش آموختگان رشته های دیگر از قبیل رشته های مهندس عمران یا پزشکی که قدری زبان انگلیسی می دانند، به عنوان مدرس در آموزشگاه های آزاد مورد استفاده قرار می گیرند و با دریافت دستمزد کمتر به تدریس مشغول می شوند در حالی که شیوه صحیح آموزش را نمی دانند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: نحوه تدریس زبان انگلیسی در آموزشگاه های آزاد کشور چندان استاندارد نیست، شیوه استاندارد زمانی است که یک انسجام آموزشی وجود داشته باشد.

قنسولی اظهار داشت: برخی آموزشگاه ها از ممنوعیت استفاده از زبان مادری در مراحل اولیه یادگیری زبان، استفاده می کنند و معلم در کلاس درس حتی برای دانش آموزان پیش دبستانی حق استفاده از زبان فارسی را ندارد در حالی که این امر موجب می شود دانش آموز دچار سردرگمی شده و زبان دوم را یاد نگیرد.

وی گفت: برای ساماندهی آموزشگاه های زبان باید مجموعه منسجمی از استادان تشکیل شود تا برای این آموزشگاه ها برنامه ریزی داشته باشند و آنها را تحت کنترل آموزشی خود درآورند.

وی امپریالیسم فرهنگی را از مشکلات اصلی کتابهای تدریس شده در آموزشگاه های زبان دانست و افزود: این کتابها به نحوی تالیف شده اند که زبان آموزان را از فرهنگ مادری خود بیگانه می کنند.

قنسولی اظهار داشت: یک هجمه وسیع فرهنگی توسط آموزشگاه های زبان در جامعه در حال انجام است که مسئولان راحت از کنار آن گذشته اند در حالی که هزاران دانش آموز در حال بیگانه شدن با فرهنگ خود هستند و ریشه آن در آموزشگاه های آزاد است.

کارکرد آموزش زبان انگلیسی در فضای مجازی

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی و استاد زبان انگلیسی در باره میزان تاثیر آموزش زبان انگلیسی از طریق فضای مجازی نیز گفت: برخی برنامه های آموزشی در فضای مجازی که بیش از یک میلیون و نیم دنبال کننده دارد، بیشتر به جنبه بازار فکر می کنند و از نظر آموزشی منجر به یادگیری عمیق نمی شوند.

قنسولی افزود: عمده این برنامه های آموزشی جنبه تجاری دارند زیرا افرادی که به این اقدام مبادرت می ورزند، تخصص زبان ندارند.

نتیجه گیری

استادیار موسسه آموزش عالی عطار گفت: تکلیف ما در یادگیری زبان انگلیسی هنوز مشخص نیست، از یک سو تلاش می کنیم زبان و فرهنگ خود را حفظ کنیم و تاثیرپذیری از فرهنگ زبان انگلیسی نداشته باشیم و از سوی دیگر می خواهیم همسو با کشورهای دیگر پیشرفت نماییم.

یزدانمهر افزود: تعصب مانع پیشرفت است، در یادگیری زبان نمی توان فرهنگ آن را حذف کرد و آن را مانعی برای یادگیری دانست، باید با دید مثبت به این موضوع نگریست و از فرهنگ و هنر نسبت به توسعه یادگیری زبان بهره گرفت.

سرپرست گروه زبان انگلیسی موسسه آموزش عالی عطار نیز گفت: هنوز از روش‌های قدیمی، منسوخ و کم بازده برای آموزش زبان انگلیسی استفاده می کنیم و سالها با همین رویه پیش رفته ایم و به تبع آن شاهد تغییر چشمگیر در کیفیت یادگیری دانش آموزان نخواهیم بود.

مرادی افزود: مشکلات اساسی آموزش زبان در کشور این است که معلمین یادگیری زبان را تنها به یادگیری مهارت های خواندن، نوشتن، شنیدن و صحبت کردن می دانند و از یک سری مسائل شامل روان شناختی و مرتبط با عادت های یادگیری زبان، غافل هستیم.

وی اظهار داشت: اگر آموزش مناسبی صورت گیرد و بتوان زبان آموزان را در فرآیند یادگیری درگیر کرد و بتوان معلمین را با روشهای نوین تدریس زبان دوم آشنا نمود، خیلی راحت تر می توان به اهداف خود در آموزش زبان دوم نائل آمد.

وی گفت: اگر نظام آموزشی بتواند به رفع مشکلات موجود در آموزش زبان انگلیسی و به الگوبرداری سنجیده و مناسب از روشهای آموزش مدرن و موفق بپردازد چه بسا که شاهد موفقیت در یادگیری زبان دوم خواهیم بود.

صدوق، مدرس زبان انگلیسی نیز در این باره گفت: عقب ماندگی ایران نسبت به کشورهای دیگر در یادگیری زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم به پایه آموزش در کشور بازمی‌گردد.

وی افزود: امتحان محور بودن، تشخیصی یاد گرفتن، لیستی از کلمات را حفظ کردن، نکات گرامری را به صورت تستی و امتحانی یاد گرفتن از ایرادات اساسی آموزش و یادگیری زبان انگلیسی در ایران است.

وی اظهار داشت: باید تدریس زبان انگلیسی از حالت منفعلانه خارج و به حالت کاربردی درآید و لغات و دستور زبان به صورت کاربردی تدریس شود.

وی گفت: از مشکلات دیگری که برای زبان آموزی در ایران وجود دارد، نبود وجود محیط انگلیسی زبان برای قرار گرفتن فرد در معرض زبان آنان است.

این مدرس زبان انگلیسی افزود: در دانشگاه های خارج از کشور زبان انگلیسی تدریس می شود و آنان مجبور هستند زبان انگلیسی را به صورت کاربردی و بالفعل یاد بگیرند که بتوانند از آنها در مهارت گفتار و نوشتار استفاده کنند.

استاد زبان انگلیسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز گفت: عوامل متعدد برای توسعه فراگیری زبان دوم نقش دارند، نخست سیاستگذاری مشترک و واحد است که باید دنبال شود و متخصصان و استادان دانشگاه طی برگزاری نشست هایی مشکلات و نیازها را بررسی کنند.

قنسولی افزود: در یادگیری زبان دوم، نیازسنجی در کشور انجام نگرفته است تا بدانیم زبان آموز براساس چه نیازی زبان را یاد می گیرد، لذا تشکیل یک گروه متخصص برای ارائه روشهای آموزشی و مدیریت واحد آموزش زبان دوم ضروری است.

وی اظهار داشت: وزارت آموزش و پرورش نیز باید کتابهایی را برای تدریس در آموزشگاه های آزاد طراحی کند، ما موظف هستیم در چارچوب یک برنامه آموزشی مدون که تبعات فرهنگی کمتر داشته باشد، برنامه هایی را طراحی کنیم که فرهنگ خودمان حفظ شود.

وی گفت: در نحوه تدریس زبان هم فرهنگ خودمان باید تقویت شود و هم فرهنگ بیگانه حذف نگردد.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی افزود: باید کارگروهی متشکل از استادان و متخصصان در کشور تشکیل شود تا آموزش زبان انگلیسی منسجم و منظم و قاعده مند طراحی کنند و شیوه صحیح آموزش برای مدارس، دانشگاه ها و آموزشگاه های آزاد ارائه دهند.

وی اظهار داشت: این کارگروه باید متشکل از متخصصین شامل روانشناس، جامعه شناس، زبان شناس و همچنین استادان زبان انگلیسی باشد تا بتوان با توجه به نیازهای روانی و اجتماعی و فرهنگی جامعه برای آموزش زبان دوم در کشور برنامه ریزی کرد.
منبع: ایرنا